Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

осколкосымен бірнеше жерден, екінші бір телеграфист аяғынан

қозғаушы жилкасы қиылған. Өз аяғын өзі жинай алмайды. Бажаудың

маңдайынан тиген снаряд мыйына кіріп кеткен, Раздеваловтың бір

аяғының бас жағы бел омыртқасы арқылы басынан асып, басының

астында жатыр. Полктің командирінің саяси жөніндегі орынбасары

кездесіп, жауынгерлерді рухтандырып, жігерлендіріп әңгіме айтып

тұрған кезі екен. Жан – жағында солдаттар барлау болса керек.

Біздің байланысшылар да солардың қасында. Біз байланыс сымын

соларға тартып келе жатырғанбыз. Жаңағы замкомполк ҚазақССР –

ның депутаты, Ленин орденді кісі болатын. Ол кісіні мен бұрын

көргенмін. Ұшып келген снаряд сол кісіге тікелей тиеді де, пәршек –

пәршегін шығарады. Қасындағылардың өлгені өліп, өлмегені

жарадар болады. Сол кісінің денесін ертеңіне бөлшек – бөлшек

болғанын қалтаға салып жинады. Дәл сол жерде мен штабқа

хабарлап, жаралыларды жіберуге көлік шақырдым. Лобановты

жібердік деп хабарлады. Күтеміз, күтеміз, шана әлі жоқ. Шыдамай,

штабқа қарай өзім тартып бердім. Штабқа жүз метрдей қалғанда, бір

144

ағаш арасынан аттың пысқырғаны естілді. Барсам, шанада Лобанов,

бүркеніп отыр. Мұнда келмеген жының қайда келсін. Балағаттап

жатырмын. Дереу жаралыларды санбатқа жібердім де, кабельді әрі

қарай тартуға кірістік. Бажау мен Раздеваловтың документтерін

алып, денелерін сол жерде қалдырдық. Оларды теріп алатын

арнаулы көлік, адамдар бар. Осылай жүргенде таң да атып, жарық

болып қалды. Күн де сығырайып шыға бастады. Алдыңғы шепке таяу

келіп те қалдық. Алдымызда жалаңқы жер. Жүрген адамды жау

көреді. Айналып тартуға кабеліміз аз. Қалайда осынан тіке тарту

керек. Осы кезде артымыздан бізге ыстық тамақ та келіп жетті. Бұл

шананы тез қайтару керек. Бізден де басқаларға осы асты апаруы

керек. Жамбасымдағы кателогыма ыстық тамақты құйғызып,

шананың жақтау ағашына отыра салдым. Нанды балтамен шауып

үлестерді. Тас болып қатып қалған, ыстық нанды суыққа шығарған

соң тастай жасаған. Қойныңа тығып, жылыған жерін мүжисің де,

қайта қойңына тығасың. Жау жағынан зеңбірек даусы шығуы мұң

екен, снарядтар келіп түсе бастады. Біздің қасымызға бір снаряд

түскені сол шанады ат жалп ете қалды. Мен болсам, әшейінде жата

қалатын, қолымда кателогім сол жақтау ағашта отырып қалыппын.

Дереу бас сауғалап, орман ішіне кірдік. Әйтеуір, адамдарымыз аман.

Ал енді кабельді тіке тарту керек. Анау жалаңқы жерде теңкиіп –

теңкиіп жатқан адамдардың өлігі. Соларды бетке алып, еңбектеп,

бауырымызбен жылжып, келесі өлікке әзер жетеміз. Соны паналап

дем алып, тағы солай әрі қарай тартамыз. Не керек 500 метрдей

жерді осылай өтіп, телефон сымын алдыңғы шепке жеткіздік.

Байланыс бар екен. Сол жерде осы полкқа бұрын штабта ақша

жағын басқарған Бегимов дегенді(бұрын Жаңақорған аудандық ақша

бөлімнің бастығы) адамның аздығына байланысты жаяу әскерлерге

қосқан екен. Таң алдыңда окопта отырып, үлкен дәрет қысады.

Қасындағылар осы орныңда (траншеяға) отыра сал да, күрегіңмен

лақтырып жібер дейді. Ол кісі бұрын алғы шепте болмаған. Оны ол

кісі ұят санайды да, басын окоптан көтеруі мұң екен, маңдайына

снайпердің оғы сарт ете қалады, осыны есіттік. “48 жылдан соң”

деген тақырыптағы әңгімеде Дүйсекенов Смағұл туралы жазғанын

бар.

Дивизия осы жерден басқа жере ауысатын жолы, мен алғашқы

көлікпен кеткен едім. Соңғы көлікке жүк тиеп жатқанда, жау самолеті

атқылауынан Курганова Софья деген( еврейка) телеграфистка жан

тапсырыпты. Сонымен, менің отделениямнан өлген Раздевалов

(Ақтөбелік) телеграфист еді. Кез келген адам телеграфист жұмысын

істей алмайды. Оған маман, жаттыққан адам керек. Соловьева Нина

да телеграфистка болатын. Ол да үй ішінде отырғанда – ақ дуалдан

өткен оққа ұшып дүние салған. Осы қыста төрт телеграфистен

айрылдым: Үшеуі өлді, біреуі жарадар.

Құзғын қарғаны неге жек көреміз?

145

Ұлы Отан соғысының алғашқы кезеңінде біздің адамдарымызды

самалетпен де қуған кезі болған екен. Ілгері қарай жылжуы да осал

болмаған. Ал, кейін қарай шегіну кезінде өзінің істегені, өз басына

қайта келген жерлері де болды: алғы шепте айқаса тұрып – тұрып,

шегінер кезінде, алдыңғы шепке мотоциклмен бірнеше атқыштарын

қалдырып, бар екен десін деп, оқ атып тұрады да, зым – зия

мотоциклмен тайып тұрады. Ол да өздерінше әдісі еді. Қуып келе

жатқан әскерлерді ойламаған жерден күтіп алып, байқаусызда

шығынға ұшыратуы да болды. Осы атыстың ішінде оқтан қорықпай-

ақ қарғалар ұшып жүреді. Сондай жауды қуып келе жатып, бір

алаңда, қалайда, шамасы отыздан кем емес теңкиіп-теңкиіп жатқан

адамдарға кез болғанымыз бар. Жанына жақындай бергенде, бір топ

қарға өліктердің үстінен аспанға көтерілді. Жатқандардың

барлығының да көздері жоқ, шұқып тастаған. Адамның қай ұлт екені

белгісіз, ісіп кеткен. Адамның қай халық екенін бет ажары, көзінен

таниды екенбіз-ау дедім. Ал, қарғалар айналақтап ұшып жүр.

Адамдардың құзғын қарғаны неге жек көретініне осы жерде көзім

жетті. Біреуге ұнатпағанда "Құзғын қарға сияқтанбай құрышы!"-деп

жату бар. Сондықтан айтылған сөз екен ғой. Бұларды жинайтын

арнайы топ бар. Олар әлі келіп жеттіге алмаған ғой. Сол екі арада

құзғындардың істегені анау.

Алпысбайдың тиген пайдасы

Бірнеше күн жауды ысырумен жүріп, бір елдімекенге келгенде, жау

бекініс жасап, жүруді тоқтатқанбыз. Әрине, жауды ысыру кезінде

шығын мол болады. Алдыңғы шепте траншеяда жауға қарсы оқ

ататын жауынгерлер өте сиреп қалған екен. Дивизия командирінің

бұйрығымен траншеяға біздің (байланысшылардың) батальоннан он

адам жіберілуі керек болыпты. Бұл хабарды коммутаторда отырған

Алпысбай біліп отырған-ды. Бұйрық өз жолымен комбаттан

комротаға жетеді. Онда тек адамның саны ғана айтылған, кімдердің

баруы керектігін енді кейінгілер шешеді. Алпысбай болса, бұл

хабарды қалт жібермей тыңдап отырады. Ол коммутаторда, мен

телеграф аппаратындамын, өзімізше қазақшалап, сырымызды айтып

отырмыз.

- Сағындық, жаңа комрота алдыңғы шепке кімдерді жіберу керектігін

комзводқа тапсырды. Солардың ішінде сенің де фамилияң бар,-

деді.

Ертеректе телефон отделениесінің жұмысын ретсіз маған

жүктегенде, мен комротаға сөз қайтарғаным болатындығы бар-тын.

Сол кезде ол қабағын да шытып еді. Кекшіл мінезі әр кезде-ақ

сезілетін. Өзі - Украйнец. Ол халық көбіне солай болады. Мен де

дереу қарап қалмай, телеграф аппаратының ключін (кілтін, қолға

ұстап тықылдататын тұтқа) ұстадым да, корпусты шақыра бастадым.

Менің не істеп отырғанымды менің командирлерімнің ешқайсысы да

білмейді, оның маманы емес. Осы кезде біздің бөлмеде сол комрота

146

да тұрған. Корпус жауап берді. Мен: - Пригласите к аппарату

начальника связи корпуса. Просит начальник связи дивизии – деп,

тықылдаттым.

-

У аппарата начальник связи корпуса, - деді.

-

Извините, просил я сам, я телеграфист Алтынбеков. Сейчас

меня хотят отправить на передовую. На передовой в траншеях

совсем мало солдат. Я в курсе дела, что Вы хотите взять меня к

себе - деуім мұң екен. Коммутатордан корпустың бленкері ашылып

кетті.

-

Вызовите мне начальника связи дивизии – деді. Дереу

Алпысбай қоса қойды. Екеуіміз де қосыла тыңдап тұрмыз. Бөлменің

ішінде комрота тұрған. Дивизияның байланыс бөлімінің бастығына: -

Сейчас же телеграфиста Алтынбекова направьте к нам с вещевыми

– продовольственными документами. Я на место его направляю

двух бойцов. Из них один телеграфист, другой рядовой солдат –

деді.

-

В чем дело, я ничего не понимаю, разрешите мне быть в курсе