Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

дела – дегенде, корпустағы бастық бізді айтты демей, мен осының

бәрін телефон арқылы тыңдап білдім деп, бізді қағыс айтты.

-

Разрешите связаться с комбатом – деп, рұқсат алды. Осы

кезде корпустағы бастық Алпысбайға аналардың сөзін маған қосып

отыр деп бұйырды. Біз екеуіміз де бәрін тыңдап отырмыз.

-

Кто у телефона? – Комбат. – Почему Алтынбекова направляете

на передовую?

-

Я не в курсе. Разрешите узнать.

Алпысбайға өзін комротаға қосуды талап етті. Осы кезде

Алпысбай комротаға трубканы бере қойды. Сөздері саңқылдап

естіліп тұр. Біз болсақ, түк те білмегендей, өз бетімізбен отырмыз.

Комбат комротаға: - Я на место Алпысбекова направляю самого

тебя. На место Алтынбекова кто ты? Ты – пешка. Что ты знаешь в

аппарате Морзе? Он мне нужен. Любой офицер может заменить

твое место! – деді. Ал комрота Кузмин қызарып кетті де, шыдамай

сыртқа шықты. Комбатқа кеткен болуы керек. Іс осымен аяқталды.

Бір тәуір жері корпустың байланыс бөлім бастығы бізден білгенін

айтқанда, жағдай басқаша болуы мүмкін еді. Сол күйінше бұл

білінбей кетті. Дегенмен, іштегі кегі ұмытылмаған комрота мені

ұмытпағаны ғой. Трипольедегі заземленияға жұмсауы, маған

атылған оқтың өзіне тиюі. Тіпті болмаған соң, сол деревняға мені

қалдыруы да содан ба деп ойлаймын. Алпысбайға да менің көмегім

болды. “Біреуге істеген жақсылығыңды ұмыт” – депті ғой. Ол туралы

жазғанмын. “Топырағың торқа болсын, Алпысбай!” оқыңыз.

Қосыла қуанғаным – ай!

Осы соңғы жылдары адамдар арасындағы қарым – қатынастар

қазақ деген атымызға лайықсыз реңді көбірек сездіріп келетіндей еді.

147

Өткен жылы елге барып қайтқанымда, дәл сол істерді өзім

жасағандай, мәз – майрам болғаным бар еді. Әңгіме сол жайында

Ә.Ш. деген зейнетке шыққан азамат бұрындары басқа облыстарда

басшы қызметтерде жүрген еді. Соңғы кезде елге келіп орналасқан.

Бұрындары қызмет бабы болып, ағайын – туыс дегенмен ісі

болмағандай ма, әйтеуір, елге келіп, өз үрім – бұтағын сұрастыра

бастаса керек. 30 жылдан астам ба уақыт хабары, қатынасы болмай

кеткен бір қарындасына барады. Ері дүниеден озса керек. 5 бірдей

жиенімен қарындасын табады. Соларды ағайындарымен

таныстыруға елге шақырады. Егін – терім жиналып, қол жұмыстан

босаған шақ, ауылдық жерде сабан той деген кезең болады. Жақын

туыстарын да шақырып, қарындасы – жиендерімен әжептеуір той

іспеттес бас қосу болады. Ағайындары көптен көрмеген бауырларын

көріп, екі елдің азаматтары шүйіркелесіп қалады. Қарындасын

жиендерімен еліне аттандырарда, шақырған ағасы өзі мініп жүрген

жеңіл машинасын жиендеріне мінгізіп жібереді.

Қандай жарасымды, тамаша десеңізші! Жарасып – ақ тұр

емес пе?! Жиналған халық бәрі де дән риза.

Қарындасы да төркініне риза болып, туыстарын қонаққа

шақырысып тараған екен. Сол болған күннің ертеңіне бір жұмыспен

сол үйге барғанымда осыны естіп, қазағымның қазақшылық

дәстүріне қуанып қайтым.

Екінші бір жай, бұл да сол жылы болған іс. Бұл іске онша ұзақ бола

қоймаған, дегенмен бұған да 20 жылдын шамасы өтіпті – ау.

Н.С. деген қарындасымыз өз теңін тауып, өзімен қатарлас жоғарғы

білім алған балаға қосылған еді. Қосылулары соңғы кезде салтқа

айналғандай, той жасамай – ақ табысқан.

Дегенмен, көп ұзамай, құда шақырыс болып, құда жекжаттар бір –

бірімен табысқан. Сол құданың ішінде мен де болғанмын. Бала

үлкен мекеменің бас есепшісі, қызымыз да бір мекемеде бас маман

болатын – ды.

Қызмет орындары аудан орталығында да, үйлері ауданнан он шақты

шақырым қашықтықта. Автобустар қатынайды, жұмыстан кешікпейді.

Құда ұзақ сапар науқасты кісі екен. Көзінің барында құдаларын

көргісі келіп шақырған – ды. Көрдік, науқасы әжептеуір – ақ екен.

Құдасын атқарған соң, екі аптаға жетпей, ол кісі дүниеден озды.

Хабар жетісімен бардық. Ол дүниеге, ұзақ жолға, шығарысып та

келгенбіз. Арада көп уақыт болған жоқ, бір күндері жеңгіміз ешқандай

себепсіз( күнде қатынап істегенше, ауданға енші алып келіңіздер)

қызын үйіне алады. Бұл жағдай біразға дейін созыла береді. Екі жас

бірін – бірі қатты ұнатқан – ақ. Әрине, басқа жанұяға жасап отырған

зорлық та, көргенсіздік те дер едім. Ой үстінде келе жатып,

мотоциклден ұшып кетіп, күйеу бала жан тапсырады. Масқара деген

осы болды. Ара қатынас үзілді де қалды. Күндер өтіп жатты.

Қарындасымыз жолдасынан екіқабат болған екен. Бір күндері жас

сәби де дүниеге келді. Жеңгеміз туылған нәрестеге ат қоюды маған

148

ұйғарған екен. Мен тарихи жағдайға байланысты қызға “Зияда” деген

есімді қойындар дедім. Жеңгем айтуын айтса да, ұнатпай, өзінше

басқа ат қойыпты. Қыздың әкесі де, шешесі де дүниеден өткен кез.

Сәби қызы ер жетті, институтты бітірді, оқытушылық жұмыста жүрген

кезі. Қарындасымыздың алғашқы барған жерінен, қызының бауыры

жағынан, адамдар келіп, үйлеріне шақырыпты. Бұлар да өздері – ақ

табысып, арқа – жарқа болыпты. Әлі күнге дейін осы екі іске өз

басым ырза боламын да отырамын.

16/II 2001.

“О--------- З” дегенім бар.

О – 3 дегенді “жедел жәрдем” көлігі деп ойлап қалмаңыз. Бұл – сөзге

келген қарсыластың қақпасына түскен ұпай: Бірақ доп емес, сөзге

тоқтамайтын адамға, яғни құлақсызға өткен ұпай.

Бір құдаша дүниеден өткен әке – шешесіне құран оқытуға

шақырғандығы бар еді. Сол отырыста сөз ішінде сөзге араласқан

кездері еді. Бұл килігуші ерлі – зайыпты, әйелі – төренің қызы.

- Төре болса, онда мен неге көрмедім?

- Сіз оған шақырылғансыз, келмеген соң қалай көресіз. 0 – 1.

Отырған үйіміздің жаңа түскен келіні жиен болып келеді. Кісі аяғы

басылған соң, соны айтпақшы едім. Мен:

- Жаңағы кемпірім кідіріп қалды. Есік алдында асығыстық етіп

айтып жатпаса болар еді, - деуім мұң екен.

- Сіз оқытушы болсаңыз, институтты бітірсеңіз, мен

университетті бітірген филологпын. Менің алдымды сіз кес-

кестемеңіз, абайлаңыз, майып боласыз. 0-2

Тағы да әңгіме жалғасуда. Әңгіме нағашы тақырыбына ауысқан кез.

- Менің нағашыларым көп. Әкем бірнеше некелі болған кісі еді – деді

әйелі төренің қызы болған адам.

- Онда сіз қай нағашыңыздан бірдеңе алған болсаңыз, соны ғана

нағашы санап, басқаларын елемейтін болдыңыз ғой. Менің

кемпірімді нағашы апа санайсыз, оның тойына келмейсіз; шығындап

қаламын дегеніңіз бе? Мен сізге жиенмін. Отан иесі менмін. Мені

жиен санағыңыз келмейді. Бірақ мен сізден ешнәрсе дәметіп

жүргенім жоқ. Сіз тек алуды қарастырады екенсіз ғой. 0 – 3

Тағы да әңгіме созылуда. Түсіп жатқан ұпайдың зілі еленбей жатыр.

Үш ұпай алған адам:

- Мына кісі де менің әпкемнен туған жиенім. Әдейілеп сіздермен

таныстырайын деп ертіп келдім – демесі бар ма, үй егесіне. Осы

жерде 4- ұпайды тағы айдап салсам, ұят болар деп ойладым: онда

жанына батып кетіп, ренжу тууы мүмкін еді. Үйткені өзінің туған

жиенімен қатынасы тоқтап жүргені айтылып кетеді. Оны “ Салмақсыз

ауырлықтан айыққаным” деген тақырыптағы әңгімені оқысаңыз

түсінесіз.

қаңтар, 2001 ж. қысқы каникул күндерінде.

149

Ақсақалдылардан айрылғанбыз ба?

(елде болған жағдай)

Осы күндері кейінгі жастарға бір салт – сана, әдет – ғұрып

туралы айта қалсаң, біздер жаңа заманның адамдарымыз, біздің

жолымыз, тәрбиеміз, көргеніміз басқаша деп шыға келгендерін есітіп

те жүрміз. Сонда солар қайдан пайда болды екен, қалайша осы

күйіне жетті екеніне ақыл- ойы жете ме екен? Үлкен айтса, көргенін,

адамгершілік тәрбиесін айтады. Бұрындары үлкенді тыңдау, ұялу,

әдеп сақтау деген болушы еді. Кейінгілер біздің заманымыз жаңаша.

Сендердің уақыттарың өткен, енді өздерің де өтуге тиістісіңдер дей

жаздап жүргендер табылып қалып жүр. Ә дегеннен бұлай бастауға