Бастан кешкен, кµз кµрген (СИ)

жатырмыз.

Ақтаудан келген балам бизнеске араласушы еді, мынау жерде

ол жұмыс онша тиімді емес екен. Сонымен ол Алматыға кетті.

Сонда сол ісін жасап жүр. Көп ұзамай елде қалған баламыз,

бұрын бізбен бірге болған Нұрғалымды көшіріп алдық, үйді

саттық. Бұл балам ол жақта да жұмыссыз еді, мұнда да солай.

Қаражат қарастырып, пайдаланылатын бір көлік(жигули) алып

бердім. Сонымен, ептеп нанын тауып жүр. Жан – жақтан

балалардың барлығы да келіп тұрады, біз де оларға барып

тұрамыз.

Аз күн өмірімізде суы, ауысы таза жерде болғанды ұнаттық.

Солай да жасадық. Оған өкініп жүрген жағдайымыз жоқ. Елге

барған сайын ол жақтың жалпы экологиясы төмендеп кеткенін

сезініп, тез қайтуға асығамыз. Жаз күндері жан – жақтан

немерелер уақтысын бізге келіп өткізіп жүр.

Биіктік № 75 пен 68.

Бір кездерде жазық, ойлы – қырлы жерде томпаңдап зырғып

жүрген күндер өткен. Ол 16 – да да, мен 24 – темін. Қайыспайтын

қайрат бойдағы кез. Қиындықтың түрі бар екен деген ойға да

келмейді. Бәрін де жасап аламыз деген кез. Шындығында да солай

еді. Жоқ екен деген ойға кірмейді, тырысудамыз, болдыру жағы

басым. Бұл – жастықтың құдіреті. Жоқтан бар жасадық, бірден кем,

89

біреуден тәуір дегендей тұрмыс құрып, 9 перзент дүниеге келіп еді,

бәрін де үй – баранды, балалы шағалы болуына ат салыстық. Бәрі

де жақсылы – жаманды жұбайларымен, ұрпақұтарымен бірге өмір

сүруде. Осы заманда оңай – ақ қосылып, өмірдің қиындығына шыдас

бермей, жалт етіп тайып жүрген де жетерлік.

Ал енді осы үлкен ұяның басы болып тұрған 75 пен 68 ге

келгеннің жағдайы қалай? Осының алдында 75 деген ойнауға

келмейді дегенді ескерткенмін.

Қазық аяқ 24 – тің қадамы тарылғанына да біршама уақыт болды.

Егер біреулер кездесе қалып, қандай денсаулығыңыз? дегендерге,

жасыма лайық деп жауап беріп өте шығатын едім. Ол жауап нық

жауап екен деген ойға да келіп қалмаймын. Өйткені босаңсу жағы

басым болды. Біреуге: «Как живете?» - деп сұрағаным да , сол кісі

сол кезде осы күнгі менің жасымнан өте бастаған кезі – ау.

-

Нет, я товарищ, я доживаю! – деуші еді. Рас екен – ау.

Бұл да жаман емес екен – ау деп, өзді - өзіме шүкіршілік те

жасаймын. Менен кіші болса да, дені сау болғанымен, «Не живет, а

существует» болып жүргендер де аз емес. Ал енді 68 – ім ше? Оның

өз ойынша қандай екені ішінде шығар. Дегенмен, жүріп тұру жағы

ауырлаған. Ол жерім, бұл жерім деу жағы молшылық. Тек сүйсінерлік

жағы бар, ол – тәбет жағы тартымды, игере алады. Демалысы,

ұйқысы ол жаман емес, сәби кезіндегідей қисая кетсе, қор ете түседі.

Әдебиетпен көп шұғылданбағандықтан – ау деймін, теледидардан не

көрсетсе де, шашау шығармай қарайды. Көзі талса, құлағы тыңдап,

онда да қорылға басатын уақыты болады. Менен тәуір, көрілімдердің

бәрімен таныс. Одан қанша түсініп, идеялық жағынан не қабылдап

жатқанын өзі біледі. Денсаулығы жағынан ептеп қанның қысымы

бар, бүйрек жағы да мәз емес. Мен білгенімді айтқаныммен, толық

қабылдай қоймайды.

Екеуміздің де шығып тұрған тұғырымыз аз жер емес. Келесі

тырмысып тұрған шың тайғақ, жылпың, басы желді, ызғарлы, маңы

құз, жартас келе ме деймін. Кім оны қалай меңгереді, қалай игереді

ол жағы белгісіз. Сол биік басында аса қызыға беретін де қалған

нәрсе жоқ – ау деймін. Өрмелемей - ақ, төменгі саялы, ықты, жанға

жайлы жерінде қалған өмірді өткізген дұрыс па деймін.

Осылай бола тұрса да, кейде үлкен шаңырақта отырып көңілге

қонбай қалған кездерде арыстандай ақырып, жолбарыстай

буырқанып та қалатын кез келеді. Ол кезде үй іші жым – жырт тына

қалады. Дауыл өтеді, шуақ түседі, бәрі жадырайды. Жарасымды

тынады. Осы да кейінгінің сыйлағаны деп түсінемін. Өйткені ол –

дауыл емес, жанға батыра айтқан ақыл – кеңес. Дұрыс тыңдады,

демек, сыйлады. Айта аламын ба, айта алмаймын ба деген бір сөз:

Жанбасымыздың жайғасатын жері оған пәлен деу маған қиын.

Қалған адамның жанына батпағаны жөн. Жерден пайда болдық,

қайта оған барамыз. Дегенмен, оны да жазып қойдым, орындауы

кейінгілердің жұмысы.

90

Шайқалып түзелген шаңырақ.

«Жауын менен жер көгерер, бата менен ер көгерер» деп

жатады атам қазақ. Біздің жерімізде көп жасағанда жүз жасар.

Өмірдің жолы үнемі түп – түзу болып келе бермейді. Оның неше

түрлі бұралаңы болады. Сол бұралаң тікелей адамға байланысты

болады, одан басқа тәңірдің жазғаны да болатыны болады.

Алғашқысына кінәлі – адам, ал соңғысына Алланы кінәләй

алмайсың. «Жазмыштап асар озмыш жоқ» деген бар. Феодалдық

қоғамның батып бара жатқан шұғыласын көріп, Социалистік

қоғамның белшерінен басып, жасарын жасап, асарын асадық та;

отына күйіп, суына баттық та десек болады. Сонымен, оның

басына ешқандай қиындықсыз – ақ су құйып, суға батырған

тауықтай жасадық. Жұмыртқа бастырып өсірмей -ақ қояйық

дейтін тауыққа осылай жасаушы еді. Дәл соны жасады «Ел

басы».

Енді қайта құру заманы деген келіп жетіп, оны қалай құруды

әлі жөнді біле алмай, ары – сар болушы аз емес.

-

Кімнен үйренбекші? – Бір кездерде жауымыз

дегендерден үйренбекші.

Біреу тойып, біреу тоңып секіруде. Тойып секірушілер қан

талапайдан мол қарпығандар.

Осы үш түрлі қоғамды менің атам, әкем, өзім болып бастап

өткізудеміз. Атамызды , Дәулетті ,сол өзі тұстастар да, балалары,

біздің әкеміз де, «Кәке» деп атап өткен екен. Сол кәкеміз өмірінде

үш некелі болыпты. Үш әжемізді бір уақытта иеленбеген, бірі

дүниеден өткен соң, келесісін алған. Менің әкем алғашқысынан

екінші перзентті екен. Бірінші: әжеміздің үш перзентінен үрім – бұтақ

бар, жаман емес. Екінші әжеміздің қызынан да бар, олар да өсіп өніп

жатыр, жақсы. Үшінші әжемізден бір ұлды болғанда кәкем дүниеден

өтеді. Сол соңғы әжеміздің тәрбиесін көрдік, өз қолымызбен әжемізді

ол дүниеге атттандырдық та. Кәкемнен кімдердің өрбіп - өсекендерін

бұл жерде айтып отырғаным жоқ, бәрі шежіре жобасында схемамен

аты - жөні көрсетілген.

Социалистік қоғамның алғашқы құйынды қарқынына үшінші әжем,

әкем, немере аға, ана, інілерім ілініп, зардабын шекті де.

Шаңырақтың шайқалуы, тіпті бұзылуы да осы кезеңде болды.

Бұзылғаннан қалған тек кәкемнің шаңырағының жобасы. Сол

жобаның қабырғасы 1936 жылы қайта бой көтерді. 1939 жылы

шаңырақ орнатылды: кәкемнен қалған ең кіші ұлы жұбайласты.

Алғашқы әжемнен қалған баласының шаңырағы шайқалып жүріп,

1946 жылы толық түзелді.Шүкір, сонымен, бұзылып кеткен

шаңырақтың соңы болып, 29 VIII – 1946 ж. Отау құрған болдық. Інім

1957 шаңырақ түзеді. Бұрын қазақ халқында фамилия деген құжатқа

жазылмайтын еді. Мына қайта құру қоғамында ол бар. Сөйтіп,

91

фамилиямыз дей ме, тегі дей ме, көкеміздің аты да құжатқа

жазылғанда, ұлдан жеті адам ие болайық деп тұрмыз. Бұл үш

шаңырақтан шыққандар негізінде жеті шаңырақ болып отыр. Сонда,

Дәулетовтер, не Дәулет негізінен – 7: Сағындық, Амандық, Тасболат,

Сайран, Замирбек, Қайрат. Паспорт ауысуы барысында тағы да

әркім ойында келгенін жасады. Сонымен, Сағындық, Амандық

Алтынбеков болды да, Тасболат Таумаев болып кетті. Ал қалған

Сағынбайдан тарғандар Дәулетов болып жазылды. Бәз баяғы бұрын

фамилиясы жоқтар сол күйінде қалды.

V-1996 ж

Өзіме тәжірбие

Бірде кешқұрым аяқ астынан тамағым жыбырлап, танауымнан

су аға бастағаны. Пәлендей суық тие қоятындай жағдайдың

болмағаны өзіме анық. Сонда не болды? Қой, бұған мен бір тәсіл

жасап көрейін деген ой табан астынан сап ете қалды. Ертеректе

біреулердің ішкенінен қалған жартылық ішінде 250 гр – дай ақ арақ

қалған. Аузын жапқанмын, қарасам, бар екен. Бір ыдысқа бір

қасықтайын құйып алып шалқайып тұрып аузыма құйып жұтпастан