Легенда пра шыпшыну

— Я ўсё яшчэ веру ў ноч, вешчы. Толькі ў яе магутнасць і яе міласэрнасць.

— Гэта твая цёмная ноч не выпускала чараўніцу з багны. Ці памятаеш?

Я памятаю… Я тады ўратаваў цябе, светлая.

— Што ж, памятай, — расчаравана ўздыхае Дзіў, — але ведай, чарадзей, што тады ты памыляўся.

І адкрываецца мая бясконцая памяць…

...Ці доўгі, ці кароткі гэты шлях, сонца, вятры і хмаркі, таго я не ведаю. Згубіўся некуды час, і я ў часе, і ўся-ўся зямля.

Па балоце, па багне так цяжка ісці. Не бачна мне дарогі, не бачна ратавання. Толькі адны рапухі скачуць па купінах ды пазіраюць пыхліва, лыпаюць вялізнымі вачыма. Куды вы завялі мяне, сонейка, вятры і шэрыя хмаркі? Не праб’ецца праз начны змрок сонечны прамень. Не насмеляцца парушыць балотную ціш хуткія вятры. Толькі хмаркі, што спавіваюць балота сваёй шэранню, мглістымі дажджынкамі шэпчуць мне: «Знайдзі лілеі, чараўніца. Сарві лілеі, чараўніца. Знайдзі, сарві. Яны ведаюць шлях.» Шукаю лілеі. Шукаю. Шукаю.

Знайшла празрыстыя, халодныя, нібы ветахаў твар. Стала іх зрываць. Адчулі тое ўсюдыісныя балотныя русаліцы. Сабраліся і плачуць: «Прыгажосць нашу нішчыш». А я русаліцам адказваю: «Не хачу вас крыўдзіць, русалкі-русаліцы. Не хачу пры­гажосць вашую нішчыць. Хачу адно шлях адсюль знайсці. А за тое, што кветкі вашыя сарвала, стануць усе-ўсе лілеі ў вашым балоце іскрыстымі, бы сонечныя праменьчыкі». Сарвала лілею ды прамовіла чарадзейнае слова. Засвяцілася мая лілея як сапраўдны сонечны прамень. А за ёю — усе лілеі на гэтай багне.

Засвяцілася ўсё вялікае балота так, што, здавалася, пачынае ўжо днець. Вылез перапалоханы балотнік, не пазнаў свайго валадарства. Весела заўсміхаліся русаліцы. Сказалі прыязна:

— Зрабіла ты нашае жытло прыгожым, светлым. Заставайся з намі.

— Не магу я застацца з вамі, русалкі-русаліцы. Не маё гэта жытло.

— А дзе ж тваё жытло, чараўніца? — спыталі русаліцы зладжана. — Страціла ты яго, страціла. Страціла...

— Чаму жывяце вы ў балоце? Дзе вашае возера? Дзе вашыя жыты, у якіх так хораша вам у росах купацца? Дзе вашыя дрэвы, на галінах якіх так люба вам гушкацца?

З тугой ды жальбой адказалі мне русалкі:

— Было ў нас возера, чараўніца, было. Сіняе, ласкавае, чыстае. Весела бегалі мы па зялёных жытах, гушкаліся на мяккіх вярбовых галінах. Казыталі, зманьвалі, прыўлашчвалі. Пакуль аднойчы не прыйшлі вялікія светлыя чары. Людская міласэрнасць і спагада не мела літасці да нас. Страцілі мы і возера, і жыты, і дрэвы.

— Ды няўжо праз тое светлае начное чараўніцтва?

— Праз тое, праз невядомую нам чараўніцу страцілі. О, каб жа ведалі мы, хто тая, якая зрабіла нас балацянкамі, заказыталі б яе. Толькі не ведаем мы таго.

— Ці не можна як ператварыць балота ў возера?

— Каб адмянілася тое чараўніцтва, вярнулі б мы сваё валадарства, толькі не адмянілася яно. Ты ж балота нашае сумнае прыгожым зрабіла. Не можам мы табе падказаць, не можам дапамагчы. Толькі прадказваем мы, што чарадзей адзін, дзіўны-непрадказальны, дадому можа цябе вярнуць. Не вяртайся дадому, няма табе шляху туды, чараўніца.

Не слухаю самотных балотных русаліц. Ці доўгім, ці кароткім быў той шлях праз іскрыстае начное балота, толькі свяціліся лілеі, а русаліцы працягвалі мне рукі, каб не спатыкалася аб балотныя купіны. Апоўночы сталі купіны знікаць у багне, пачалі радзець ясныя лілеі, спалохана суцішыліся балотныя русаліцы. Вялізны змрочны цень праляцеў над балотам. Прагучала невядомае слова і ператварыўся наперадзе цень чарадзеем не чарадзеем, а дзіўным-непрадказальным.

Чаму вы такія, цёмная ночка, самотны веташка і ты, белы гаспадар ваўкоў. Чыю несмяротную волю ты, чарадзей, правіш.

Маўкліва пазіраю на дзіўнага-непрадказальнага. Ні пра што не пытаюся.

— Цяжка цябе тут бачыць. Але і тут ты засталася святлом. Вытрымала вялікае выпрабаванне. Цябе адзіную не магу я прадбачыць-прадказаць. Ты ўмееш верыць.

— Не кажы мне пра веру, ты, які не верыш сам. Ты — ноч і адчай, ветах і страта, драпежны ваўчыны гаспадар і.

— Хто, светлая? Хто яшчэ?

— Ніхто. Не чалавек. Не чарадзей. Як ты мог ісці за мной, сачыць за мной? Як ты мог.

— Я толькі той, хто прыйшоў вывесці цябе з цемры. Не думаў ісці за табой, не хацеў сачыць. Хачу толькі шлях вяртання твой адшукаць. Зрабілі чары твае з возера багну, а ці мала зробяць яшчэ. Не магу я прадбачыць-прадказаць, што цябе чакае.

— Не прасіла я будучыню маю прадказваць, не хацела, каб ішоў ты за мной, каб заступнікам быў.

— Ратаванне тваё цяжкае. Можаш вярнуцца назад, толькі страціш праз гэта сваё чалавечае аблічча. Вечныя зоркі, вясёлкі, навальніцы. Ніколі не знікнуць на зямлі зыркія рабіны і сінія рэкі. Вялікая справа — несмяротнасць. Толькі. няўжо гэты свет не варты таго, каб быць у ім чалавекам? Адкажы мне, тая, што верыць свету, верыць у свет.

— Не адкажу я табе, змрок ды цемра. Не маеш права ты пра гэта пытаць. Не можаш ты зразумець, што свет просіць маёй несмяротнасці. Свету яна трэба.

— Ці здагадаешся ты, якая не прымае ночы, што змрок — гэта яшчэ не цемра. Што ты будзеш рабіць бясконцае несмяротнае жыццё ў свеце вялікага мудрага Дрэва?

— Зраблю, каб нікога больш не палохала цемра. Ніколі-ніколі. Зраблю, каб не стала ночы, знік ветах і ніколі-ніколі больш не азываўся белы воўк. Ці ты заступіш мне шлях, каб я не зрабіла гэта?

— Няўжо дзеля гэтага трэба табе несмяротнасць? Страціш ты сонца, вятры, хмары. Страціш усё і лёс свой страціш.

— Нашто мне мой лёс? Нашто мне вартасць кароткага смяротнага жыцця. Я не вярнуся да яго ніколі.

— Не дае несмяротнае жыццё. жыцця. Вялікі здзек.

— Нашто мне гэта? Ёсць цудадзейнае зернейка. Толькі яно адно вартае цэлага свету. Дзеля яго праганяць мне цемру. Праганяць мне цябе, чарадзей ночы.

Хочаш прагнаць нялюбы змрок, чараўніца, а не ведаеш таго, што беражэ цябе змрок. Беражэ ды бароніць. Але трэба, каб выйшла ты з гэтай багны. І тады ў свеце, дзе так хочацца жыць, мы яшчэ пазмагаемся за ноч і сонца.

...Думаю пра добрае цудадзейнае зернейка, пра яснае сонейка, імклівыя вятры і самотныя хмурынкі. Не ты мяне, а я прадбачу-прадказваю цябе, дзіўны-непрадказальны. Усміхаюся яму.

Узыходзіць над балотам яснае сонейка. Імкнуць хуткія вятры, кружаць свой адвечны карагод тужлівыя хмаркі. А я ўсміхаюся табе, дзіўны-непрадказальны, і я не хачу, каб спраўджанае ды сталася няспраўджаным. Асвятляе яснае сонейка гэтае вусцішнае балота.

І прамаўляе мне дзіўны-непрадказальны:

— Кветку дзівосную, падобную да яснага сонца, зырка-гарачую, авеяную імклівымі вятрамі, росную, асмужаную слязьмі самотных хмарак, прадбачу-прадказваю. Кліча тая кветка сваёй усмешкай узыход сонца, по дых вятроў, слёзы дажджоў. Кліча сэрца вялікага свету.Свеціць яснае сонейка, лётаюць імклівыя вятры, кружаць у небе высокія хмурынкі.

— Мы яшчэ сустрэнемся, чараўніца. Трэці раз, астатні.

Гучыць невядомае чарадзейнае слова. Хутка знікае апошні начны цень.

Мы яшчэ сустрэнемся, дзіўны-непрадказальны. Сустрэнемся яшчэ не адзін раз.

***

«Прасіў ты мяне, каб спраўджанае стала няспраўджаным. Можна вярнуць чары, але нельга вярнуць чараўніцу, калі не хоча яна таго. Ці пра тое, смяротны, ты марыў.» — азываецца мне мудры Дзіў.

А я прашу цёмную ноч пра літасць, пра дараванне. Прашу, як прасіў тады, каб не карала адну светлую чараўніцу. Зноў моўлю самотнага ветаха, каб не пакінуў яе ў вялікай дарозе, падказаў шлях. Зноў клічу белага ваўка, каб бярог яе. Прашу, каб не перасталі вы верыць майму сэрцу, пакуль поўніцца ваша вечнасць яго смяротным біццём. Прашу, бо вы былі і ёсць адзіныя, каго я магу прасіць.

І адказалі мне тады цёмная ноч, самотны ветах, белы воўк: «Ведаем пра тое, што вярнулася чараўніца ў свет. Не страціла чары, не ператварылася ў кветку. Не дае спраўдзіцца таму закляццю пачуццё шчырае, пачуццё вялікае сэрца цёмнага. Бароніць і беражэ яе тое сэрца, чакае і спадзяецца. А што за гэта можа быць мацнейшым?»