З сон-травою...

Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА

З СОН-ТРАВОЮ...

Міфалагічна-легендарнае

Я заўсёды ведала, што самая зманлівая ва ўсім белым свеце — сон-трава. Сасніць яна табе тое, што хочаш убачыць, сасніць — і ты паверыш у гэта. Як у сапраўднасць. Не бяры ў рукі сон-травы, не пускай да сябе зманлівых сноў. Не трэба яны, чарадзейныя, падобныя да забытай мары. Я аніколі не брала ў рукі сон-травы, хоць верыла і чарадзеіла, марыла і сніла. І заўсёды хацела пабачыць тое, у што проста не змагу паверыць. Як жа можна паверыць у тое, чаго няма? Як можна?

Але аднойчы не маёй воляй сон-трава апынулася ў маіх руках. І здзейснілася маё жаданне. Здзейснілася, каб паказаць мне, што сон-трава — моцная. Вельмі моцная. Шмат мацнейшая, чым здаецца. Я доўга, доўга сніла.

...Так слаўна жыць у сінім чарадзейным лесе. Мовяць табе дрэвы і птушкі. Мовяць і самі разумеюць цябе, не чужую для іх, чаканую. Тут — суладдзе, якога нішто не зможа парушыць. Адно не сябруй з сон-травою, якой у сінім лесе так многа. Куды ні кінь вокам, усюды — яна. Шэпча табе начнымі зорамі: «Думаеш, гэты лес завецца сінім ад таго, што ясна-срэбны ў водблісках зор?» Ад чаго ж яшчэ. «Сарві мяне, раскажу табе праўду.» Ды якую праўду? І так ясна ўсё. Раніцай узіраешся ў плыткае крынічнае люстэрка, а сон-трава зноў сваё: «Думаеш, гэта адзінае люстэрка, якое не даецца ў рукі? Ведала я аднаго чарадзея, які з бяздонных вод і сінечы неба адліў самае дзівоснае люстэрка на свеце». Не веру табе, ты — мройлівая. «Мне ж не вер. Павер беламу свету. Сарві мяне — і дазнаешся пра ўсё.» А вечарам, калі так ціха шэпчуць пра жаданы сон іскрыстыя росы, зноў не маўчыць сон-трава: «Выпі расы, што сабрала ў мяне. Аддам табе ўсе свае чары. Свае і сястры маёй — пералёт-травы. І зможаш стаць веднай ды шчаслівай, зможаш выйсці з зачараванага сіняга лесу».

Ды нашто слухаць жахі, якія шэпча табе сон-трава. Шкодная яна, злая. Так лёгка тварыць чары ў сінім лесе, які, здаецца, дыхае імі. І чаму ж тады зноў і зноў мне сніцца вартаўніцкі позірк векавых дубоў, маўляў, мы не супраць вашага бесклапотнага жыцця, але, калі здарыцца, што мы ўбачым, мы дапаможам. Сіні маладзічок заплывае ў іх галіны, моцныя, дужыя. Заплывае і заве за сабою. Здаецца, ухапі адной рукою за востры ражок, а другой за вузлаватае вецце — і станеш мудрай, дужай, смелай. Не стомішся глядзець на свет маладым позіркам, але і ніколі не забудзеш падараванага мінулым. «Ніколі не стомішся шукаць новага. Ніколі не пакінеш сваёй спадчыны», — угадае твае думкі пералёт-трава. І як здолее толькі. «Бо ўсе твае думкі — мае. Мае». Не хачу цябе слухаць. «Не слухай. Проста вазьмі ў рукі колькі маіх сцяблінак». Навошта? Падманеш, прысніш. «Як жа я стамілася вырывацца з вечнага палону. Пачуй мяне, дапамажы. Моцна трымае мяне пракляцце, але тваёй дабрынёй стану я за яго мацнейшай. Сарві мяне, знішчы пракляцце».

Я б сама аніколі не ўзяла б у рукі зманлівай сон-травы. Проста ў адну цёмную хвіліну сарваліся колькі лісцікаў сон-травы ды лісцікаў пералёт-травы зусім незнарок. Заплакаў з жалю сіні лес, а мне адкрыўся новы свет, якога раней не бачыла, пра які раней не чула.

Адкрыліся чары таго свету, адкуль і з’явілася сон-трава. Не здзяйсняліся там твае спадзяванні, як у сінім лесе. Не гаварыла з табою зямля, не глядзела ў душу сіняе неба. Спявалі людзі песні, марылі і чакалі, але не суджана было гэтаму збыцца. Забываліся светлыя мары ў цяжкай працы за кавалак хлеба. Толькі і гэта было яшчэ не ўсё. Гневаліся людскія ўладары, не за свае землі, не за сваіх людзей. Проста загадвалі і гневаліся. Чорнымі балючымі хвалямі каціліся войны ды страты. Роспач. Роспач. І я, чужая гэтаму свету, убачыла, што няма гэтаму канца. Я не змагу жыць у такім свеце. І тады папрасіла: «Сон-трава, пакажы мне пачатак. Пакажы, з чаго ўсё так сумна сталася.» «Пэўная ў тым?» — «Як аніколі.»

«Глядзі.» — сказала мне сон-трава. «Спі-засні», — мовіла мне сон-трава. Адкрыла не сон, адкрыла яву, дзе я пабачыла. Пабачыла сябе.

...Дзе кажа мне той, з кім я вырашыла расстацца:

— Беражы люстэрка маё. Беражы, не разбі. Адліў яго з тоняў цёмных азёр.

— А з чаго яшчэ?

— З лепшых чараў тваёй зямлі, мая дарагая.

— Такое дзівоснае люстэрка... мне? Мне.

— Вазьмі яго, каб заўсёды памятаць пра нас. І каб заўсёды пабачыць свой лёс.

— Ведаць свой лёс? Гэта страшна.

— Не ведаць. Прадбачыць, прадказваць. Не ўчыніць таго, пра што будзе шкода.

— І якія ж чары могуць адкрыць такое?

— Чары кахання. Чары славы. Чары летуцення. Усё — у тваім люстэрку. У ім ёсць усё. Але не проста ў яго глядзецца. Пакажа табе маё люстэрка і страты, і горыч, і роспач. Усё, пра што забылася. Усё, пра што б хацела забыцца. Выбірай, лесавічка з сіняга лесу.

— Я зазірну ў люстрэка.

Зазірнула. І паказала мне люстэрка, як радасна свеціць яснае сонца. Як цягнецца да яго нейкі незнаёмы, раней не бачаны сіні лес. І гнецца ад ветру, бязгучна кліча некага сон-трава. Але не ідзе да яе аніхто. Аніхто чаканы, жаданы, шчаслівы. Мне падалося, што гэта не сон-трава з люстранога бяздоння, гэта я прамовіла:

— За што ты гэтак са мною?

Адказаў той, хто падараваў такое дзівоснае люстэрка:

— За тое, каб успомніла ўсё, пра што забылася. Сустрэнемся ў вечнасці, лесавічка.

І першым знікае той, каго я вырашыла пакінуць. Прабачальна ззяе, нібы жывое, чароўнае люстэрка. Нібы разумее, як цяжка стрымаць адчай, калі навокал — весялосць і радасць. «Каханне. Слава. Мара. Падумай пра светлае.» — бязгучна шэпча мне люстэрка. За што і ты з мяне здзекуешся, жывое? «Не здзекуюся. Спачуваю». Як можаш спачуваць ты, стварэнне чараў? Ды яшчэ і стварэнне ягоных чараў. «Я невінаватае, — шэпча мне ў адказ люстэрка, — што зрабіў мяне той спадарожнік часу. Але і ён не заўсёды быў такім. Я ж маю сваю ўласную волю і таму скажу табе: калі зараз жа разаб’еш мяне, то назаўжды пазбавішся прадказанага лёсу. І ніколі не сустрэнеш болей самага веднага чарадзея — спадарожніка часу.» Я не разаб’ю цябе, чароўнае. Не магу я разбіць тваю мару. Не магу я разбіць тваю славу. «А каханне?» — зноў бязгучна шэпча жывое. Не кажы, што ўспамінаеш пра гэта дзеля яго. «Не скажу. Навошта казаць, калі ты і сама гэта ведаеш. Як і тое, што аддаў мне спадарожнік часу іскрынку сваёй душы.» Я не веру, што ён хоць хвіліну быў закаханым у мяне, чароўнае люстэрка. Пакажы мне пачатак. Пачатак усяго. Пакажы спадарожніка часу, калі ён быў лепшым. «Глядзі ж.»

І паказала чароўнае люстэрка ўспаміны спадарожніка часу. Мінулае.

...Калі стаў князь Бой легендай майго азёрна-ляснога краю, тады захацелі пераўзысці бацькоўскую славу старэйшыя сыны. Яны доўга гэтага чакалі. Сталі збіраць верныя раці. А пра гэта нічога не ведаў, пайшоўшы ў далёкія лясы, яшчэ па-дзіцячы легкадумны княжыч Белаполь. І яму трэба было хутка стаць дарослым.

Белаполь вярнуўся снежнай зімою, нікім не кліканы, не чаканы. І вырашылі пасмяяцца з яго браты. Ведалі, што не любіў яго бацька, што анічога не пакінуў.

Мовілі малодшаму Боеву сыну:

— Дзе ж ты ходзіш, княжа? Чакае цябе твой край.

Сумеўся ад гэтых слоў Белаполь:

— Мой край? Я не ведаў пра гэта.

І яшчэ зусім сур’ёзна мовілі яму браты:

— Вунь яны, Стаўры ды Гаўры, табе твой край пакажуць. Даведайся ад іх пра сваю зямлю.

Сказалі так не таму, што хацелі ўшанаваць нялёгкі звычай. Колькі змогуць аббегчы яны, верныя старой гаспадарскай волі, столькі абшараў і дастанецца маладому князю. Сказалі так, бо пэўныя былі як ніколі: нікуды не пабягуць Стаўры і Гаўры. Толькі адзін Белаполь і не ведаў, што не могуць верныя абаронцы пазбыцца смутку пасля гаспадарскай смерці. Не чапаюць іх, баяцца. А Стаўры і Гаўры вартуюць Боеву зброю, не дазваляюць да яе дакрануцца анікому. І не з чыіх рук не бяруць ежы. Не, не прызнаюць яны новага гаспадара.

Мовілі так Белаполю браты ды чакаюць, што ж той рабіць будзе. Калі не зможа ўшанаваць звычай, значыць, назаўсёды адмовіцца ад зямлі.