Час second-hand

камандзірам эскадрыллі. Звольнілі ў запас. Калі яна страціла працу, адразу ж перавучылася — была інжынерам, стала цырульнікам. А ён дома сядзіць і п’е з гора, п’е таму, што яму, баявому лётчыку — Афганістан прайшоў — трэба дзецям кашу варыць. Вось… Крыўда ў яго на ўсіх. Злосць. Хадзіў у ваенкамат, прасіўся куды-небудзь на вайну, на спецзаданне — яму адмовілі. Ахвотнікаў поўна. У нас жа тысячы беспрацоўных вайскоўцаў, тых, хто ведае толькі аўтамат і танк. Непрыдатных для іншага жыцця. Нашым жанчынам даводзіцца быць мацнейшымі за мужчын. Матляцца з клятчастымі сумкамі па ўсім свеце. Ад Польшчы да Кітая. Купляюць-прадаюць. Нясуць на сабе дом, дзяцей і старых бацькоў. І мужоў сваіх. І краіну. Цяжка чужому гэта растлумачыць. Немагчыма. Мая дачка выйшла замуж за італьянца… Яго завуць Серджа… Ён — журналіст. Калі яны да мяне прыязджаюць, мы з ім ладзім на кухні дыскусіі. Па-руску… да світання… Серджа перакананы, што рускія любяць пакуты, гэта фокус рускага духу. Для нас пакуты — «асабістая бітва», «шлях да збавення». А вось яны, італьянцы, — не такія, яны не жадаюць пакутаваць, любяць жыццё, якое для радасці дадзена, а не для пакуты. А ў нас гэтага няма. Пра радасць мы рэдка гаворым… Пра тое, што шчасце — гэта цэлы свет. Надзвычайны свет! Там столькі куткоў, вокнаў, дзвярэй, і столькі трэба да іх ключыкаў. А нас увесь час цягне ў цёмныя бунінскія алеі. Вось… Ідуць яны з дачкой з супермаркета — ён нясе сумкі. Увечары яна можа граць на піяніна, а ён будзе гатаваць вячэру. У мяне ўсё было інакш: ён возьме сумкі, а я забяру: «Я сама. Табе нельга». Зойдзе на кухню: «Тваё месца не тут. Марш за пісьмовы стол». Я заўсёды свяціла адлюстраваным святлом. Год прайшоў, а можа, больш… Павінен быў ён ужо прыехаць да мяне дадому… ну, пазнаёміцца з усімі. Я яго папярэдзіла, што мама ў мяне добрая, а вось дзяўчынка не зусім… не такая, як усе… Што яна добра сустрэне — не гарантую. Ой, мая Анька… Усё цягнула да вуха: цацку, камень, лыжку… Дзеці цягнуць у рот, а яна да вуха — як гучыць! Я даволі рана пачала займацца з ёй музыкай, але нейкае дзіўнае дзіця, як толькі стаўлю кружэлку, яна паварочваецца і сыходзіць. Ёй не падабалася чыя-кольвек музыка, цікавіла толькі тая, што ўнутры яе самой гучыць. Ну вось, Глеб прыехаў, вельмі збянтэжаны, падстрыжаны неяк няўдала, коратка, асабліва прыгожы не быў. І прывёз кружэлкі. Нешта пачаў расказваць, як ён ішоў… як ён гэтыя кружэлкі набыў… А ў Анькі слых… яна не словы чуе, а інакш… гэтыя інтанацыі… Адразу ўзяла кружэлкі: «Якія плыгожыя клужэлкі». Вось так… Праз нейкі час яна мяне ставіць у тупік: «Як бы мне яго татам не назваць?» Ён не стараўся ёй падабацца, проста яму з ёй было цікава. Любоў у іх атрымалася адразу… Я нават раўнавала, што яны любяць адно аднаго больш за мяне. Потым пераканала сябе, што ў мяне іншая роля… (Маўчыць.) Вось ён у яе пытаецца: «Ань, ты заікаешся?» — «Цяпер ужо горш, а вось раней добра заікалася». Не засумуеш. За ёй можна было запісваць. Значыць: «Як бы мне яго татам не назваць?» Мы сядзім у парку… Глеб адышоў па цыгарэты, вяртаецца: «Пра што, дзяўчынкі, гаворка?» Я міргаю ёй — ні ў якім разе, прынамсі няветліва. А яна: «Тады ты скажы». Ну што? Што застаецца? Прызнаюся яму: яна баіцца, як бы цябе выпадкова татам не назваць. Ён: «Справа, вядома, не простая, але калі хочацца вельмі, назаві». — «Ты толькі глядзі, — сур’ёзна кажа мая Анька, — у мяне ёсць яшчэ адзін тата, але ён мне не падабаецца. І мама яго не любіць». Так у нас з ёй заўсёды. Мы спальваем масты. Па дарозе дадому ён ужо быў татам. Яна бегла і крычала: «Тата! Тата!» Назаўтра ў дзіцячым садку ўсім абвясціла: «Мяне вучыць чытаць тата». — «А хто твой тата?» — «Яго завуць Глеб». Яшчэ праз дзень яе сяброўка прынесла з дому навіну: «Анька, ты хлусіш, у цябе няма таты. Гэты твой тата не родны». — «Не, гэта той быў няродны, а гэты родны». З Анькаю спрачацца марна, ён стаў «татам», а я? Я — яшчэ не жонка… не…

У мяне адпачынак… Зноў еду. Ён бяжыць за вагонам і доўга махае-махае. Але ўжо ў цягніку ў мяне пачынаецца раман. Едуць два маладыя інжынеры з Харкава, і таксама ў Сочы, як я. Божа мой! Я такая маладая! Мора. Сонца. Купаемся, цалуемся, танчым. Мне лёгка і проста, таму што свет просты, ча-ча-ча-казачок і ўсё — я ў сваёй стыхіі. Мяне любяць… мяне носяць на руках… Дзве гадзіны ў горы мяне падымаюць на руках… Маладыя мышцы, малады смех. Вогнішча да раніцы… Сніцца мне сон… Столь адчыняецца. Неба блакітнае… Я бачу Глеба… Мы кудысьці ідзём з ім. Ідзём па марскім беразе, а там не адшліфаваная хвалямі галька, а вострыя-вострыя камяні, як цвікі. Я іду ў абутку, а ён басанож. «Басанож, — тлумачыць мне, — лепей адчуваецца». Але я ж ведаю — яму балюча. І ад болю ён пачынае падымацца… лунаць над зямлёй… Я бачу яго ў палёце.. Толькі рукі ў яго чамусьці складзеныя, як у мёртвага… (Спынілася.) Божа! Я — вар’ятка… Нікому не павінна прызнавацца… часцей за ўсё ў мяне адчуванне, што я ў гэтым жыцці шчаслівая… шчаслівая! Прыйшла да яго на могілкі… Вось памятаю, што іду. Адчуваю, што ён недзе тут. І такая вастрыня шчасця, мне плакаць хочацца ад гэтага шчасця. Плакаць. Кажуць, што мёртвыя не прыходзяць да нас. Не верце.

Адпачынак заканчаецца, я вяртаюся. Інжынер праводзіць мяне да самай Масквы. Я абяцаю пра ўсё расказаць Глебу… Прыходжу да яго… У яго на стале ляжыць штотыднёвік, увесь скрэмзаны, шпалеры ў кабінеце спісаныя, нават на газетах, якія ён чытаў, усюды толькі тры літары: з… г… ў… Вялікія, маленькія, друкаваныя, вялікімі літарамі. Шматкроп’і… шматкроп’і… Я пытаюся: «Што гэта?» Ён расшыфроўвае: здаецца, гэта ўсё? Ну вось, мы разыходзімся, і трэба гэта неяк Аньцы растлумачыць. Заехалі па яе, а ў яе — перш чым выйсці з дому — памаляваць! Тут яна не паспела, сядзіць у машыне і галосіць. А ён ужо прывык да таго, што яна такая шалёная, думаў, што гэта талент. Гэта была ўжо сямейная сцэна: Анька плача, ён яе суцяшае, а я паміж імі… Так глядзіць, глядзіць на мяне… І я… гэта ўсяго адна хвіліна… секунда… Я разумею: ён бясконца самотны чалавек. Бясконца! І… я выйду за яго замуж… Я мушу… (Заплакала.) Якое шчасце, што мы не разышліся. Не прайшла я міма. Якое шчасце! Ён падарыў мне цэлае жыццё! (Плача.) Значыць, я выходжу замуж… Яму страшна, ён баіцца, таму што быў ужо двойчы жанаты. Жанчыны здраджвалі яму, яны стамляліся… і іх нельга вінаваціць… Каханне — гэта цяжкая праца. Перш за ўсё, для мяне гэта — праца. Без вяселля было ў мяне, без белай сукенкі. Усё прайшло сціпла. А я заўсёды марыла, што будзе вяселле і белая сукенка, і я кіну з моста ў ваду букет белых руж. Такія ў мяне былі мары.

Ён не любіў, калі яго распытвалі… Нейкая заўсёдная зухаватасць… каб гэта было смешна… зэкаўскае, прыхоўванне за гэтым усяго важнага. Планачка іншая. Напрыклад, ніколі не казаў «свабода», а заўсёды «свабодка». «І вось я на свабодцы». У рэдкія хвіліны… Тады так смачна, азартна расказваў… Я проста адчувала яго радасці, вынесеныя адтуль: як дастаў кавалкі шыны, прывязаў іх на валёнкі, і ў іх прайшоў этап, і ён так радаваўся, што ў яго ёсць гэтыя шыны. Аднойчы прынеслі паўмеха бульбы, і дзесьці на «свабодцы», калі працавалі, нехта даў вялікі кавалак мяса. Уначы ў кацельні яны зварылі суп: «І ты ведаеш, гэта было так смачна! Так выдатна!» Калі вызвалілі, ён атрымаў кампенсацыю за бацьку. Яму сказалі: «Мы вам павінны за дом, за мэблю…» Налічылі вялікія грошы. Ён купіў новы касцюм, новую кашулю, новыя чаравікі, купіў фотаапарат і пайшоў у лепшы маскоўскі рэстаран «Нацыяналь», замовіў усё даражэзнае, піў каньяк, каву з фірмовым тортам. У канцы, калі наеўся, папрасіў, каб яго хтосьці ў гэты шчаслівы момант жыцця сфатаграфаваў.

«Вяртаюся ўжо на кватэру, дзе жыў, — успамінаў, — і разумею, што шчасця неяк не адчуваю. У гэтым касцюме, з гэтым фотаапаратам… Чаму няма шчасця? Усплылі ў памяці тыя шыны, той суп у кацельні — вось там было шчасце». І мы намагаліся зразумець… Вось… Дзе ж яно жыве — гэтае шчасце? Лагер ён не аддаў бы ні за што… не памяняў бы… Гэта быў яго таемны скарб, яго багацце. З шаснаццаці і амаль да трыццаці гадоў ён быў у лагеры… Вось палічыце… Я ў яго пыталася: «А калі б не пасадзілі?» Аджартоўваўся: «Я быў бы ёлупам і ездзіў на чырвонай гоначнай машыне. Наймаднейшай». Толькі ў самым канцы… Ужо ў канцы… калі ляжаў у бальніцы… Першы раз загаварыў са мной сур’ёзна: «Гэта як у тэатры. З залы бачыш прыгожую казку — прыбраную сцэну, бліскучых акцёраў, таямнічы свет, але калі ты трапляеш за кулісы… Адразу за заслонай — абломкі нейкіх дошак, анучы, недамаляваныя і кінутыя палотны… пляшкі з-пад гарэлкі… рэшткі ежы… Казкі няма. Цёмна… брудна… Мяне правялі за кулісы… ты разумееш?»