Пераправа (на белорусском языке)

Бераг быў абрывiсты, у ямiнах - зусiм не такi, якiм ён здаваўся, калi на яго пазiралi праз бiноклi, i Плешчавеня, а ўслед за iм i байцы ўжо неяк зусiм iнстынктыўна знаходзiлi вузкiя сцяжынкi да нямецкiх акопаў. I наперадзе ў маёра, у святле ракет i выбухаў, увесь час матлялася цыбатая, сухарлявая i сутулая постаць, якая здавалася вельмi добра знаёмай, нечым нават вельмi блiзкай, але хто гэта быў, маёр, змораны бяссоннымi начамi, нiяк не мог адгадаць. Аднак яны абодва, як заварожаныя, беглi да таго месца, дзе ў цеменi вельмi таропка i часта ўспыхвалi сiнiя агеньчыкi кулямёта. Цяпер маёр зразумеў, што не адзiн ён нацэльваўся з таго боку на гэты кулямёт, а i во гэты, хоць нечым i вельмi блiзкi, аднак няўлоўны для памяцi чалавек. Аўтамат у яго руках, як i аўтамат Плешчавенi, увесь час успыхваў то справа, то злева. Нарэшце баец прыпынiўся, шпарка ўзмахнуў рукою i гэтак жа ўпаў, а ўслед за iм, зразумеўшы ўсё, упаў i Плешчавеня. Бабахнуў узрыў, прасвiсталi асколкi, наперадзе нешта глуха звалiлася, i кулямёт зацiх. Баец, як i сам Плешчавеня, таропка мяняў у гэты час аўтаматны дыск.

Потым яны разам ускочылi ў акоп i пабеглi адзiн управа, а другi ўлева па акопе, i тут Плешчавеня зразумеў, што яго напарнiкам, гэтым блiзкiм i вельмi дарагiм чалавекам, быў камсорг Забiла. Мiжволi прыгадалася, як зусiм нядаўна стаяў ён пад кулямi з бездапаможна выцягнутымi рукамi i як яго твар усё больш бляднеў, а пасля - як лоўка выбраў ён момант узабрацца на плыт. Можа, iменна гэтым i ўвайшоў ён у душу маёра?

Ззаду беглi байцы i не сцiхалi аўтаматы. Пад кулямi ўскрыквалi i падалi фашысты. Пасля трэцяй траншэi Плешчавеня выпусцiў ракету i ўбачыў перад сабою лагчыну, па якой, спатыкаючыся, беглi адступаючыя. Далей iсцi нельга было. На гэтым узгорку трэба было спынiцца i чакаць падмацавання. Стрэлы вакол зацiхалi.

Тады Плешчавеня выпусцiў яшчэ дзве зялёныя ракеты - умоўны знак, што батальён паспяхова выканаў заданне. Пасля гэтага ён таропка пачаў абходзiць траншэi, у цеменi пазнаючы байцоў, расстаўляючы iх на выпадак контратакi.

II

Ён ведаў, што ўслед за iм павiнен адразу ж пераправiцца наступны батальён з артылерыяй i што там для гэтага падрыхтаваны такiя ж плыты, але батальён чамусьцi не перапраўляўся, хоць Плешчавеня i яшчэ раз выпусцiў у цемень дзве зялёныя ракеты. Раптам над галавою загулi самалёты, павiслi на парашутах ракеты, i ўсё закружылася ў цяжкiх выбухах, енках i стогнах.

Пачыналася ранiца. Барвовела неба на ўсходзе, расступаўся змрок, агаляючы абпалены i ўзрыты варонкамi высокi прырэчны бераг. На тым месцы, адкуль ноччу бiў варожы кулямёт, валялiся толькi нейкiя анучы, тырчала станiна ды блiшчалi пераблытаныя кулямётныя стужкi. Траншэi былi завалены трупамi - найбольш варожымi. Плешчавеня пералiчыў байцоў i спахмурнеў. Пасля бамбёжкi iх асталося дваццаць пяць. З дваццаць пятым, старшыной, ён сутыкнуўся ў самым кутку траншэi - той сядзеў, трымаючы мiж каленяў аўтамат, i перавязваў акрываўлены палец на левай руцэ.

- Ты? - толькi i знайшоўся што сказаць Плешчавеня, пiльна прыглядаючыся да збялелага твару з вялiкiмi вачыма.

- Я, - аздказаў Забiла.

- Цяжка будзе, - сказаў Плешчавеня. - Да вечара нашым не перабрацца iхняя авiяцыя не дасць. А да вечара яны паспрабуюць выбiць нас.

Маёр памаўчаў, чамусьцi зноў успомнiў, як гэты Забiла стаяў мiнулай ноччу ў вадзе пад кулямi, а цяпер гэтак старанна перавязвае свой скрываўлены палец, i нечакана для самога сябе раптам запытаўся:

- Жанаты?

- Не яшчэ, - адказаў Забiла, усё больш раскрываючы вочы.

- А мацi ёсць?

- А як жа. Ды гэта не так важна, - памарудзiў, зацягнуў вузел на пальцы i таксама запытаўся: - А ў вас, таварыш маёр, ёсць мацi?

- У мяне! - хмыкнуў маёр. - У мяне сын старэйшы такi, як ты, - i, спахапiўшыся, сказаў ужо зусiм iнакшым голасам: - Зараз жа абыдзi байцоў, дазнайся, колькi асталося гранат i патронаў. Без каманды, скажы, каб не стралялi, - i ўжо зусiм па-старэчы паскардзiўся некаму: - Ох, i дзянёк! Ох, будзе ж i дзянёк. Ды скажы яшчэ, - крыкнуў ён услед, - каб боепрыпасы ад забiтых забралi ды каб НЗ бераглi. Там ля разбiтага кулямёта ёсць гарматная гiльза. Хай зараз жа, пакуль не позна, прынясуць у ёй вады i паставяць у зямлянцы, што ля першай траншэi, - туды раненых будзем зносiць. Цi чуеш?

- Ёсць! Будзе зроблена! - крыкнуў Забiла, усё больш адбягаючы ад траншэi.

Плешчавеня скiнуў заплечны мяшок, адрэзаў ад бохана лусту хлеба, фiнкай раскрыў кансервавую бляшанку, пачаў есцi. Ён ненавiдзеў сам сябе за гэта - за празмерны апетыт, якi выклiкаўся хвiлiнамi найбольшай небяспекi. Ён добра ведаў, што ў штабе палка i ў штабе дывiзii многiя i знаёмыя i незнаёмыя кплiва i з'едлiва пасмейваюцца з яго. Пра яго апетыт i пра яго страўнiк ходзяць ледзь не анекдоты. Аднак, ведаючы i гэта, усё роўна не мог стрымаць сябе. Ён удзельнiчаў у вайне з першага ж дня, быў тры разы паранены, увесь час хадзiў па перадавых - у самым грукаце i тлуме, кожны момант быў пад смерцю i даўно звыкся з гэтым, пра смерць нават пакiнуў думаць, а вось з-за празмернага апетыту сумленне ўвесь час мучыла яго. Яму нават здавалася, што толькi праз гэта ў апошнi час яго хацелi перавесцi ў iнтэнданцкую часць, але ён наадрэз адмовiўся. Ён ужо зжыўся з перадавой i даўно пачаў лiчыць пяты кiламетр ад свае спiны далёкiм тылам. Але яго ўсё ж не мог не ўразiць выгляд той пазiцыi, якую ён цяпер займаў. Увесь узгорак з трыма траншэямi, у якiх сядзелi яго дваццаць пяць байцоў, быў голы i чорны, як галавешка. Там, дзе павiнна была б быць трава, сiвеў толькi попел. Пахла абгарэлай зямлёй. Справа, цераз лагчыну, быў яшчэ адзiн такi ўзгорак, але там сядзелi фашысты. Злева, за хмызнякамi на ўзгорку, таксама былi фашысты. Ззаду была рака.

У кiцелi з пагонамi маёра, з сумкай цераз плячо, напоўненай гранатамi i патронамi (патроны былi i ў кiшэнях штаноў), з пiсталетам "ТТ", заткнутым за рэмень, увесь у сiвым шчацiннi, з даўгiмi пасмамi валасоў (бо калi ж галiцца i стрыгчыся на перадавой!), з забруджаным тварам, бледным ад страшэнных перажыванняў, ён сядзеў, сарамлiва калупаў нажом кансервы i шпарка жаваў, увесь час навакол аглядаючыся.

Мозг яго, аднак, працаваў напружана i ўсё ўзважваў. I тое, што немцы яшчэ не апамяталiся як след пасля налёту i пастрэльваюць зрэдку i ў беспарадку, i тое, што прынеслi ўжо гарматную гiльзу з вадою, i што Забiла ўжо спяшаецца да яго траншэi.