Я з вогненнай вёскi...

Беларускія Хатыні — гэта падрыхтоўка да рэалізацыі планаў і мэт, якія датычыліся не толькі нас, не толькі савецкага народа. I нават не адных толькі славян.

Выпрацоўваліся метады, рыхтаваліся спецыялісты на «канчатковае ўрэгуляванне» — вынішчэнне цэлых народаў ва Усходняй і Заходняй Еўропе і на іншых кантынентах. Вядома, пасля разгрому галоўных праціўнікаў фашысцкай Германіі.

«Калі вайна будзе выйграна, тады, я вам ужо гаварыў аб гэтым, пачнецца наша праца, — злавесна нагадваў сваім падручным Гімлер у кастрычніку 1943 года на нарадзе групэнфюрэраў СС у Познані. — СС разам з сялянамі і мы сумесна з нашым сябрам Баке пачнём займацца засяленнем Усходу, велікадушна, без усякіх абмежаванняў, не пытаючыся ні пра што, з размахам і рэвалюцыйным напорам, дык на працягу 20 год мы прасунем граніцу нацыі на 500 кіламетраў на Усход…

…Мы будзем дыктаваць Усходу нашы законы. Мы будзем прабівацца наперад і паступова падыдзем да Урала». Вось такія маштабы меліся на ўвазе «пасля перамогі». Але і яны — першы крок да сусветнага панавання «арыйскай расы».

«Усходняя палітыка» генацыду была сфармулявана Гітлерам яшчэ ў 19З2 годзе:

«Усходнія тэрыторыі стануць вялікім эксперыментальным полем па ўстанаўленні новага грамадскага ладу ў Еўропе, і ў гэтым вялікае значэнне нашай усходняй палітыкі».

«Эксперыментальным полем» выбрана была перш за ўсё Беларусь. Таму, у прыватнасці, што ў гаспадарчых адносінах гэты край лясоў і балот, з пункту гледжання нацыстаў, — не самы «каштоўны». Значыць, якраз яго ператварыць у вялізны «загон», куды будуць пераганяцца цэлыя народы на «каранцін», «асобую апрацоўку»…

Вось вытрымкі з рапарта адной з камандаў, занятых прыёмам эшалонаў і «размяшчэннем», «уладкаваннем» яўрэйскага насельніцтва, прысланага з Заходняй Еўропы. (Па плану Гітлера такім жа шляхам затым павінны былі пайсці, перасяліцца ў Беларусь» і «за Урал» галандцы, бельгійцы і іншыя еўрапейскія народы, чые землі збіраліся засяліць нямецкімі каланістамі.)

Група СС «Арльт» Мінск, З жніўня 1942

РАПАРТ

Работа рэшты людзей тут у Мінску па-ранейшаму тая самая. Транспарты яўрэяў праз даволі раўнамерныя прамежкі часу прыбываюць у Мінск і перадаюцца нам. Так што ўжо 18 і 19.6.42 мы зноў займаліся капаннем ям…

26.6 — прыбыў чаканы транспарт з рэйха.

27.6 — мы зноў вярнуліся ў Мінск. Наступныя дні былі заняты чысткай зброі, прывядзеннем у парадак амуніцыі.

2.7 — зноў пачалі падрыхтоўку да прыёму транспарту з яўрэямі, капанне ям.

10.7 — была кінута супраць партызан латышская каманда ў лес пад Койданава. Пры гэтым быў выяўлены склад боепрыпасаў. I раптам нас з тылу абстралялі з аўтаматаў. Адзін латышскі саслужывец быў пры гэтым забіты. Праследуючы банду, расстралялі чатырох чалавек.

17.7 — прыбыў транспарт яўрэяў, адпраўлен у маёнтак.

21, 22 і 2З.7 — капалі новыя ямы.

24.7 — зноў транспарт яўрэяў (1000 чал.) з рэйха.

З 25.7 па 27.7 — капалі новыя ямы.

28.7 — вялікая акцыя ў мінскім гета. 6000 яўрэяў дастаўлены да ям.

29.7 — З000 нямецкіх яўрэяў дастаўлены да ям.

Наступныя дні зноў заняты чысткай зброі, падгонкай амуніцыі. Пазней мая група нясе дзённую службу па ахове будынка турмы…

Паводзіны людзей здаровыя, па-за службай добрыя і не даюць поваду для асуджэння.

Унтэршарфюрэр СС

Эшалоны з Захаду ішлі, акупаваную Беларусь усё больш ператваралі ў раён «асобай апрацоўкі» мільёнаў людзей. Прывезеных. А разам з тым і мясцовага насельніцтва. Планавалася так «па-асобаму апрацаваць» не меней трох чвэртак саміх беларусаў. Заадно і павучыцца, лепей авалодаць «тэхнікай абязлюджвання», падрыхтаваць «кадры». Мела значэнне ў іх разліках і тое, што ва ўяўленні гімлераў і розенбергаў «беларусы найбольш бяскрыўдны і таму самы бяспечны для нас народ з усіх народаў усходніх абласцей». Разлік на гэта, на пакорлівасць, «рахманасць» беларусаў вельмі хутка фашыстам прыйшлося перакрэсліць — і з якой яшчэ панікай у іх штабах. Сотні тысяч беларускіх партызан, цэлыя раёны, недаступныя для акупантаў, армія «Цэнтр» амаль увесь час на «галодным пайку», бо чыгуначны рух перарываецца, а затым — у 1943 і 1944 гадах — нябачаныя ў гісторыі войнаў адначасовыя партызанскія ўдары па ўсіх камунікацыях — «рэйкавая вайна»!

Насельніцтва фашысты працягваюць знішчаць, цяпер — пад выглядам барацьбы з партызанамі і нават — «самаабароны». Але партызаны перашкаджаюць яшчэ шырэй разгарнуць «працу», партызан столькі, што на задуманае выкананне «плана» ўжо не хапае сіл: прыходзіцца абараняць ад партызанскіх атак дарогі, гарады, важныя аб'екты… Спецыяльныя групы, каманды (пад прыкрыццем і з удзелам армейскіх часцей) з маніякальнай настойлівасцю працягваюць «працу», хоць вайна ўжо яўна прайграна. Яны ўсё «ўзбагачаюць» метады, рыхтуюць кадры, рыхтуюцца да нечага яшчэ больш нялюдскага і злавеснага, эксперыментуюць.

Слова гэта — «эксперымент» у наш век усё часцей успыхвае злавесным сэнсам.

Хірасіма, Нагасакі — гэта ж таксама «эксперымент».

Існуюць дакументальныя кінакадры аб тым, як выбіраліся аб'екты першых атамных бамбёжак.

Мясцовасць, тапаграфія, пажадана, каб была такаяітакая…

Будынкі — вось такія…

Насельніцтва — столькі…

«Гэтым патрабаванням адпавядаюць (рука з каляровым алоўкам шукае на карце) гарады… Хірасіма (крыж)… Нагасакі (крыж)».

Нацысты не валодалі такой зброяй. I ў гэтым шчасце чалавецтва. Прыходзілася ім разлічваць на «звычайную». I на спецыяльныя каманды, і іх трэба было для «плана» ўсё больш і больш, вопытных, абучаных на практыцы — бо маштабы меліся на ўвазе не меншыя, чым у атамных маньякаў, — дзесяткі, сотні мільёнаў запланаваных забойстваў.

I на жудасным шляху да гэтай мэты «канчатковага ўрэгулявання ў Еўропе» (а затым — і ва ўсім свеце) — трагедыя беларускіх Борак, Красніцы, Брыцалавіч, Княжаводцаў, Студзёнкі, Паршчахі, Хатыні…

Сотні і сотні Хатыняў, справаздач, «эксперыментаў»: «аперацыя Боркі (Маларыцкія)», «аперацыя Боркі (Кіраўскія)», «аперацыя Красніца», «аперацыя Збышын»…

Экспедыцыі ў цэлым называліся ў іх інакш, звычайна не па назве асобнай вёскі ці мясцовасці, а вось так здзекліва-«паэтычна»: «Фрулінгсфэст» — Вясновае свята, «Зумпффібэр» — Балотная ліхаманка, «Зумпфблютэ» — Балотная кветка, «Нордполь» — Паўночны полюс, «Эрнтэфэст» — Свята ўраджаю, «Штэрнэнлаўф» — Зорны шлях, «Шнэехазе» — Заяц-бяляк, «Фён» — Альпійскі вецер, «Вінтэрцаўбэр» — Зімовыя чары, «Вальдвінтэр» — Лясная зіма, «Кугэльбліц» — Шаравая маланка, «Цаўбэрфлётэ» — Чароўная флейта, «Майгэвітэр» — Майская навальніца, «Цыгойнэрбарон» — Цыганскі барон, «Фрайшутц» — Вольны стралок і г. д.

Але забойства Красніцы, Борак, Брыцалавіч, як і кожнай з Хатыняў, было звычайна асобнай аперацыяй — з асобай задачай і справаздачай аб паводзінах ахвяр і саміх катаў, аб праліках ці «тактычных знаходках», «адкрыццях».

У адной і той жа мясцовасці спецыяльныя каманды рэдка забівалі вёскі аднолькава: калі адных збіраюць, зганяюць у гумно ці хлеў пад выглядам «сходу», «праверкі дакументаў», дык у суседніх вёсках ужо ходзяць з хаты ў хату і забіваюць на месцы. I гэта таксама — з улікам вопыту і дзеля ўзбагачэння вопыту…

У межах агульнай «задачы» быў поўны прастор для садысцкіх імправізацый. Загадаюць людзям памаліцца (Доры Валожынскага раёна) і спаляць іх. I яшчэ вось так паздзекуюцца…

Юліян Рудовіч.

«…Сказалі ўсім ісці ў царкву памаліцца Богу, і нас адпусцяць дамоў. У царкве немец падышоў да мяне:

— Аддай кіндэр матцы, а сам — вэк!

Узяў за каўнер і выкінуў на двор. I ўсіх, хто не з дзецьмі, — выходзь! I хто кіне дзіця, у царкве кіне — можа выходзіць. Пушчалі, пушчалі, хто кіне… Але ж не кожная маці можа так здзелаць. Ну, мая не кінула, не кінула… Не знаю… Але нехта павінен у жывых астацца, калі так, праўда ці не? Калі так, нехта павінен астацца! А мая не захацела, асталася з малым. Немцы царкву падпалілі, мы ўсе, каторыя на двары, чуем, як людзі там лётаюць. З кулямётаў усіх перарэзалі — агонь толькі…»