Беларусы, вас чакае Зямля

10

— Ну й што? Згубiў разiнька?

Голас пачуўся ззаду. Юнак крута павярнуўся. Перад iм стаяў у цэлай сваей, заўсёды нейкай загадкавай прастаце, зь лёгкай усьмешачкай на твары, незаменны Антось Дзяркач.

— Як? — пачаў Янук. I ня ведаў што далей сказаць. Чыраваньню налiўся твар, млоснасьць гнула калены. — Як, ты тут? — знайшоў нарэшце язык.

Галоўны лiтоўскi дзяцюк стаяў перад iм i ўсьмiхаўся, а ўсьмешка кпiла зь Янука. Быццам гэта ня той самы чалавек, што кагадзе так пасяброўску прасiў юнака памагчы яму, даводзiў якая зь iх можа быць «добрая пара». Першае зьдзiўленьне змылася прыплывам злосьцi: што за благi жарт выдумаў Антось? На правым ягоным плячы вiсела, напханая нечым абношаная рудая, зрэбная торба.

— Гэ-гэ-гэ! — зарагатаў цяпер сухiм сьмехам Дзяркач. — Ну што, добра напалохаў цябе? Дык што, згубiў Шпуньцiху?

Усьмешка зь кпiнамi няпрыемна скрывiла дзяцюкоў твар.

— А хто яе ведаiць, куды яе чорт панёс!

Янукоў голас гучэў горычай рашчараваньня. Зьбянтэжаны Антосевым зьяўленьнем, засаромлены тым, што цётку згубiў у лесе, ён злаваў на сябе больш чымся на гэтага нахабнага дзяцюка. Здавалася, адылi, што той кпiць, забаўляецца зь цябе. Правай рукой Антось агарнуў зрэбную торбу, што зьвiсала з пляча на палатнянай шлейцы, ды гладзiў яе, быццам у ёй ляжаў скарб вялiкi. Левай рукой узяў Янука за плячо й зусiм пасяброўску, зычлiва зiрнуў шлопцу ў вочы.

— Ня злуй, браток, зараз табе ўсё раскажу. Толькi во давай, — азiрнуўся Антось вакол сябе, — з дарогi сойдзiм, каб нас тут нiхто ня ўвiдзiў.

— Ну а калi хто ўвiдзiць, дык i што? — агрызнуўся Янук, ды таргануў плячо, каб вызвалiцца ад Антося. Але дзяцюкова рука яшчэ больш, быццам клешчамi трымала яго.

— Ты, мусiць, зь мяне кепiкi строiш? Нашто я табе? — злаваўся Бахмач.

— Пажджы, чакай во… Хадзi з дарогi, сядзем, раскажу.

Ён цягнуў Янука за руку. Заглыбiлiся ў гушчар. Спынiлiся ў прагалiне ля шырокага пня бярозы. Дрэва, вiдаць, аб'ёмнае было. Тут-жа ляжала вялiкая куча гальля.

— Вiдзiш во, якое дрэва, зладзеi, звалiлi. Гэта-ж, пэўне, у «саюзную Гiрманiю» паехала. Тут-жа лес самы найлепшы высякалi. Цьфу, зладзеi! плюнуў Дзяркач.

Ён разгледзiўся. Падшыўка пушчы засланяла iх ад дарогi й толькi зыркае, дападлiвае, мабыць, вока магло-б iх адтуль угледзiць. Янук пазiраў на кучу трэсак, пiлавiньне вакол цьвёрдага, роўнага пня, параськiдванае навокал гальлё, сьляды колаў. Адсюль нядрэнна можна было бачыць скрыжаваньне дарогi.

— Дык от, братка, садзiся. Цябе, пэўня, цiкавiць, што папрасiў я цябе злыдня гэтага знайсьцi й за табой сьледам iду. Га?

— Ага, — буркнуў Янук i скоса зiрнуў на дзяцюка. Ён сеў на пень, а Анатось стаяў побач, разглядаўся па лесе й гаманiў зроўнаважаным, як бацька да сына, голасам.

— Я цябе папрасiў памагчы, бо хацелася мне цябе праверыць. Знаiш, я ведаю, што хлапец ты нядурны, ну алi гэтага мала…

— А навошта табе мяне правяраць? Што я твой служка, парабок цi якая яшчо трасца?

Пахла малiньнiкам. Янук разглядаўся, цi не пазiрае дзесь ня яго спад бярозкi прыгажун якi, хоць яшчэ й ранавата на грыбы было. Над трэскамi й пiлавiньнем гудзеў вялiкi руды чмель. У вяршалiнах хвояў ямыгнула шырокiм хвастом-памялом вавёрка.

— Але-ж ты, братка, i чэпiшся! — гаварыў Антось.

Голас войстры, як брытва. Янук спасьцярог гэта й мяркаваў, што дзяцюк хоча выгаварыцца.

— Многа чаго нi знаiш. Некалi будзiш вiдзiць, што й чаму. Цяперака-ж ведай, што я да цябе, як старэйшы, прыйшоў пагаварыць i параiцца. Усё гэта трэба. Увiдзiш. Я прыйшоў да цябе, хоць мне твая помач нiнадта й трэба была. Вiдзiш, я даўно знаў дзе ёсьцiка Лявон.

Янука пеканула, быццам джала пчалiнае. Гэта ўжо цi нi зашмат. Проста зьдзекi. Але ў час стрымаўся. Зiрнуў на Антося зь недаверам i насьцярожанасьцю. Той прысеў побач на траве й лашчыў пузатую, нечым мяккiм набiтую торбу.

— Ты знаў дзе ён ёсьцiка?

Антось адно зiрнуў на хлапца й усьмiхнуўся.

— Дык навошта зводзiш мяне?! — устаў злосны Бахмач. — Знаў i мне нi сказаў, прасiў мяне сачыць за Шпунтовай гаспадаркай. А я, як дурны, паслуха, сяджу, час iдзець, а бацьку памагчы нiма каму. От i выкiваў. Чорт знаiць, што робiцца! Пайду дамоў. Трэба я табе, я кабыле другi хвост!

— Пачакай, Янук, ня злуй, нi сьпяшы. Зараз пойдзiм да гэтага басяка Лявона! — затрымаў Антось юнака рукой.

— Чаго мне, на якога чорта мне ён? — адпiхнуў Янук Антося. — Сам iдзi. Ну цябе!

— Што гэта з табой, хлопец? — не адставаў Антось, спынiўшы Янука. Забыўся можа, як ён разам з Косьцiкам з твайго бацькi зьдзекваўся, га? Ня хочаш паглядзець, як бандзiт упадзець пiрада мной на каленi, рукi будзiць цалаваць, каб нi забiў яго? Га? Хадзi?

Янук спынiўся. Памяць уваскрасiла вобраз у хаце. Косьцiк Сабакевiч сiлай бацьку гарэлку лiе, iкону напокуцi б'е, а гэта гнiда, Лявон, як сабачка ўслужлiвы, збоку рагоча, Косьцiку памагае. Боль заскроб сэрца. Як-жа такую нагоду ў нябыт пусьцiць? Цiкава, вельмi цiкава будзе паглядзець як Антось з тым сабакам рахункi наводзiць будзе.

— Хадзi, нi марудзiм! — загадным тонам сказаў Дзярка.

— Дык можа скажаш мне, дзе ён цяперака? — насядаў юнка.

— Знаiш, дзе старая лясьнiчоўка?

— Знаю.

— Тамака ён.

Лясьнiчоўку гэну ледзь прыгадаў Янук. Некалi, ведама, бачыў яе, гэта тады калi мацi жыла, як у iмгле прыгадваў яе выгляд. Пасьля, калi Бжончэк застрэлiў матку, калi страшыў дзяўчат, ягады адбiраў, сабакам нацкоўваў, людзi ад тае лясьнiчоўкi воддаль трымалiся. Калi-ж прыйшлi бальшавiкi й нянавiсны лясьнiк недзе змыўся (былi весткi, што перабраўся ў «генэральную губерню»), новыя гаспадары сачылi за лесам ня горш, чымся старыя паны. I паставiлi свайго-ж лясьнiчага, дый той iз зброяй хадзiў. Ведама, чалавек ня свой, iзь нейкiх Манголаў, атаўбаваўся ў той лясьнiчоўцы й пiльна сачыў, каб нiхто якое галiны дрэва зь лесу не хапiў. Праўда, бальшавiцкi лясьнiк, як гаварылi, быццам лепшы за Бжончка быў, бо дазваляў ягады дзяўчатам i жанчынам зьбiраць, дый — казалi, — за лiтроўку цi другую самагонкi можна было й дроў у яго адхапiць. Ды ўсяроўна, некаму не дагадзiў, бо ўжо на другiм годзе бальшавiцкага паняволеньня зямлi гэтае, нехта, як мясцовыя выражалiся, пеўнiка яму падпусьцiў. Праўда, як чуў Янук, быццам пеўнiк гэны не ў пару выскачыў, бо не ўдалося яму шмат стравiць, агонь пагасiлi, а хату нiбыта адбудавалi.

— Антось, гэта праўда, што лясьнiкову хату быў нехта за саветаў падпалiў? — спытаў Янук Антося.

— Праўда.

— А яна ўся згарэла?

— Ды не, саўсiм мала…

— I як яна цяперака?

— Абгледзiлi абгарэлую, ну й стаiць, жыць можна. Дый там-жа адрына збоку.

— А ты Лявона там вiдзiў?

— Ды не. А чаму?

— А калi ты яго там ня вiдзiў, дык адкуль знаiш, што ён тамака?

— Знаю.

— Табе нехта сказаў, мусiць.

— Ты, Янук, як замнога будзiш ведаць то скора старым станеш, — жартаваў Антось.

Iшлi ўжо з паўгадзiны. Агнiстымi палосамi сонца прабiвалася праз густыя шапкi хвояў, то блыталася ў пышных каронах дубоў, або ласкала вярхi стройных, высокiх бярозаў. Янук, па прывычцы сваей, азiраўся цi дзе якiя грыбы ёсьць, а Антось Дзяркач iшоў маўклiва, часамi спыняўся, прыслухоўваўся, ды часта сваю торбу гладзiў. Яны пайшлi ад таго скрыжаваньня на левы бок, па нейкiм часе скруцiлi направа на лясную сьцежку, а цяпер вось Антось, як выглядала, трымаў нацянькi да тае лясьнiчоўкi. Безь яго помачы, вiдаць, Янук мог-бы згубiцца.

— Што ты, Антось, у торбе нясеш? — спытаў юнак.

Дзяцюк нiчога не адказаў, адно скоса на хлопца зiрнуў.

— Можа ты Лявону абед нясеш? — пажартаваў Бахмач.

Антось маўчаў. Выйшлi з густых высокiх дрэваў. Перад iмi меншыя кусты дабягалi да чаротаў, сiтнiку, асакi, што расьлi над ручаём. На другiм баку яго лес падымаўся ўверх i там, — гэта памятаў Янук, — дзесь на шапцы сугра, якi людзi называлi Рыжай Валатоўкай, знаходзiлася лясьнiчоўка.

— Трэба, мусiць, штаны падкасiць, — раiў Антось.