Каханы горад (на белорусском языке)

Юрка адразу нек нiчога не зразумеў. Жанчына моцна зацягнулася папяросай i, нахiнуўшыся да Юркi блiжэй, не зьмяняючы тае-ж усьмешкi, але цяпер паўшэптам, нейкiм пасьпешным i, здавалася, гарачым, пачала яму тлумачыць. Ён мала разумеў i цяпер, больш любуючыся, як разам iз словамi выскокваў у яе дым, то гусьцейшы, то зусiм далiкатна-сiвенькi, i так доўга, як-бы гэта не ад папяросы, а загарэлася ў яе што ўнутры, i адтуль - i гэты дым, i гарачы такi шэпт. Юрка ня бачыў яшчэ нiколi, каб гэтак курылi жанчыны, ды яшчэ - маладыя, такiя прыгожыя. I ён куды больш глядзеў на гэткую дымную вопратку словаў, як услухваўся i ўдумваўся ў iхны сэнс. Усё-ж, нарэшце i з большага да яго дайшло: "Качка" i запраўды пабег даносiць, а яе, сваю "жонку", прыслаў сюды пiлнаваць. Толькi Юрка можа быць зусiм спакойным. Адно, што той нiкога цяпер ня знойдзе сьвята, усе такiя во, як i тут, а каб i знайшоў, дык нiчога ня будзе: ня будуць i слухаць такога, таксама-ж п'янога, дый наагул, яны такiя-ж няпiльныя, такiя наiўныя, што да даверу людзям, i зусiм ня цэняць даносаў i даношчыкаў. Цi раз ужо праштырвалi з гэтым i "Качку"... А нарэшце, i галоўнае - на тое й яна тут. Праўда, страшэннай неасьцярогай было зь Юркавага боку зьвярацца з гэтым, хоць сабе й свайму школьнаму сябру, але такому, хай Юрка прабачыць, дурню (апошняе Юрка моўчкi пацьвердзiў, целяпнуўшы галавой). Ейны праўдзiвы муж - таксама тут, недалёка, працуе з "нашымi" ў лесе й таксама нядаўна з парашутам... А гэты так - часовая шырма. Як iз мужа - зь яго невялiкае што. Садзiць усе грошы на нейкi iдыёцкi вынахад - пэўна-ж, хвалiўся Юрку? I каб па iм - даўно трэ было-б сям'i дацца з голаду. Загрувазьдзiў усю хату дзiвацкiмi сваймi прычындаламi, мусiла выкiнуць iх у хлеўчык. Ды зь iм лёгка даць рады. А яна зараз можа ськiраваць Юрку, куды трэба. Не? Значыцца, ведае сам... Ён яшчэ пабудзе тут? Толькi-ж - асьцярожнасьць, гарэлка - заўсёды благое апраўданьне. Ну, яна яшчэ можа наведаецца сюды... - i, загасiўшы аб стол недакурак, бо попелкi ня было, жанчына адыйшла з усё тэю-ж усьмешкаю й шастаньнем шоўку.

Ага, цяпер Юрку ўспомнiлася. Гэта цi не яна прашастала каля яго там, на могiлках, абудзiўшы з таго адраньцьвеньня? Уся ў чорным, але, гэта яна. Хто яна?

У добра п'яной ужо галаве ўсё блыталася. Раптам выйшла нек, што яна - гэта Вера, хоць на самой рэчы мiж iх нi ў чым ня было нi макулiнкi падабенства. Вера! "Пайшла па руках", з палiцыянтамi, i курыць, як прастыт... Не, але-ж якая - яшчэ прыгажэйшая! I няхай-бы была, хоць якая, абы была. А так - уся ў чорным... Усё чорнае зацягвае, засьцiлае ўсё... нячорнае. I ў дыме чорнай цемры - вогнiшча толькi, i Мечык, хлопчык Мечык...

Мечык - меч... Якая дурнiна: Мечык - меч, - гэта-ж усё - толькi гульня словаў. I толькi сьнiцца, трызьнiцца, ды сп'яну. А меч у Юркавых руках - як зiгацiць! Не, гэта крыж, той учарайшы крыж зiгацiць, мяняецца. "Меч i крыж" здаецца, кiно такое было калiсьцi...

Але-ж, меч i крыж. I зь мячом, зь Мечыкам - гэта-ж ён вырас у меч - зь мячом - на каго? На крыж? Не, накрыж... Накрыж яго перачыркнулi. Хто? "Нашыя", пэўна... "Працуе з "нашымi" ў лесе". Хто "нашыя"? "Юзiкавы хлопцы"?

А сам "Юзiк" - сам Iо-сiф Вi-са-ры-са... i ў мазгох не пракруцiш, яшчэ як п'яны... Юрка-ж бачыў яго самога, "вялiкага правадыра", а тут ён - як маленькi: "Юзiк"... Дый маленькi-ж - добра бачыў яго, як быў выпуск iхнае школы. Не, зусiм не "вялiкi", а малы, касалапы, i твар у восьпiнах - адно малююць гэткiм прыгажуном. Адно малююць, а так - усё няпраўда, усё ў iх няпраўда, ён ведае даўно... "Маняць, як малююць". I мана, няпраўда, што "Сталiн": сталь - вось на гэтым мячы. Дык зь iм - на яго, на iх, на "нашых"? А хто-ж - "нашыя", дзе "нашыя", дзе "вашыя"? "Нашы вашых падвязуць"...

Як-жа зiгацiць - меч - аж глядзець баляць вочы... Прыплюшчыць вочы... Прыплюшчаным вокам - нехта глядзiць, пiльна глядзiць. Гадэнка - ажыў i глядзiць? Не, гэта Мечык прапушчаў ад вогнiшча прыплюшчаным вокам. I гэтая - у чорным - плюшчыла вочы, выглядала кагось у дыме. Вера? "I той пагляд"... Пагляд прыплюшчанага вока... Будзе гэтак глядзець цэлы век, i трэ будзе нешта рабiць, каб заплюшчыць яго, цi засыпаць - пяском. Не, завязаць - чорным, чорныя бываюць павязкi на воку. Уся ў чорным - i яна ад "Юзiка", яны ўсе чорныя, ад чорных, чорненькiя - дробненькiя "Юзiкi". Чорнае - агнiстым мячом расьсячы! А вока ўсё роўна будзе прыплюшчанае век, iз тым самым дакорам, вялiкае вока, як у кiно, людзкое вока, як у казках... Казкi там, у лесе... "Пуга, торбачка, гразь па калены, адпачынак на балоце, ля вагня"...

Нехта моцна трос за плячо. Кнайпа пустая ўжо, толькi дым, i дым у галаве, у душы, халодны дым. Ага, трэба ўжо зачыняць? Плацiць? Калi ласка, калi ла-асачка, колькi хочаце, ня лiчачы навет. А шапка, дзе шапка? Ня было-ж шапкi, праўда. Быў дзiвацкi капялюш - Юшкаў, "Качкаў", з загнутым пяром адзадзя. Дзе-ж ён? I яго ўжо няма. А так-бы ёмка цяпер зафутболiць у той вунь кут - капялюш. I Юшку - па капялюшку - заюшыць. Што, данёс? "Качка" - толькi гадкiя "качкi" пушчаць. "Беларусь", "зь Беларусi", "для Беларусi". Для Веры. У што веры? Няма Веры, няма веры, а Беларусь ёсьць, ёсьць Мечык...

Што? Ужо, ужо...

Цяжкiмi, няслухмянымi нагамi выбраўся Юрка з кнайпы. Нехта памагаў? Дурнiна, с-сам.

Вясьняны цёплы брызок далiкатна пырскаў на твар. А як-жа цёмна, чорна-цёмна, анi ясачкi...

Перастаўляў ногi, кiруючыся наманы, праз тую чорную цемру - да нейкага вогнiшча, хоць нiякага ня было нiдзе. Кiравала, усплыўшы, зноў тое: "Пуга, торбачка, гразь па калены, адпачынак на балоце, ля вагня"...

XIII

На Юрку яшчэ доўга чакалi на лётавiшчы, хоць ужо ясна было: ня вернецца... Не вярнуўся-ж i тамбоўскi герой Жарабцоў, i сябры зь ягонага зьвязу самi бачылi, як, загарэўшыся, кулём рынула далоў ягоная падстрэленая машына. Гэтак загiнулi два найбольшыя рызыканты эскадрыльлi. Не далiчылiся й яшчэ сяго-таго, двух не зьвярнулася з паветранага бою, да якога яны былi змушаныя ворагавымi зьнiшчальнiкамi, што перанялi iх падарозе назад. Хоць, праўда, i згаджалiся ўсе, што налёты былi неспадзяванымi для ворага, i абарона ўсюды ўваходзiла ў справу не адразу, "праспаўшы", але ўсё-ж гэтая абарона была, i "пэўныя весткi", што яе быццам няма, толькi абуралi ўсiх.