Ведзьмiна тоня

– Ну, што мы наконт Ведзьмінай тоні рабіць будзем? Лета кароткае, – нясмела пачаў Віталь.

– Што хочаш, тое рабі, – так жа абыякава, як і павітаўся, адказаў Віцька.

– Дык жа... разам збіраліся. І Эдзіка б узялі...

– Вось яго і бяры.

– Дамаўляліся ж: разам.

– А я перадумаў.

– Ну, што ў цябе за настрой? – Віталь загаварыў горача: – Мне бацька абяцаў камеру з “кіраўца”, з яе лодку б зрабілі – паплавалі б, рыбы вунь колькі налавілі б.

– Не хачу я рыбу лавіць! – закрычаў раптам Віцька, сеў у сваім гамаку, кінуў побач кнігу. – Бяры Эдзіка і ідзіце хоць рыбу лавіць, хоць птушак біць!

– Чаго ты крычыш? – з веранды выйшла сястра Жэнька. – Да цябе чалавек прыйшоў, а ты вызверыўся, як сабака на палку. – Яна павярнулася да Віталя. – Віталік, вазьмі мяне з сабой! – і вочы яе гарэзліва бліснулі.

Віталь пачырванеў – ён заўсёды чырванеў, калі з ім загаварвала Жэнька, бо Жэнька што ні скажа, то ўсё з нейкім падтэкстам. Кпіла яна, гэта было ясна. Ну, баязлівы трохі Віталь перад дзяўчатамі, ну, не ўмее ён з імі размаўляць, ды, зрэшты, – аб чым размаўляць? Тое, што цікавае для Віталя, нецікавае для дзяўчат...

На гэты раз на Жэнькіну шпільку Віталь змог адказаць, як ён сам падумаў, з годнасцю:

– Не вазьму. У балоце дзяўчатам рабіць няма чаго.

– А вы чаго ў балота палезеце? – па-сапраўднаму здзівілася Жэнька. – Па ягады рана яшчэ...

– Па чорта лысага! – буркнуў Віцька, павярнуўся да Віталя. – Нічога я не хачу!

Віталь адчуў сябе прыніжаным, быццам ён прыйшоў нешта прасіць, толькі яму патрэбнае, і над ім пасмяяліся і паказалі на дзверы. І цяпер ён не ведаў, як яму быць, што сказаць. Ну, хіба ж яны не дамаўляліся вясной на ўроках аб гэтым паходзе? Хіба не ўсё было дамоўлена? Яго закранутая годнасць мо і патрабавала сказаць на развітанне нешта рэзкае, але Віталь адчуваў, што сённяшні Віцькаў настрой – з-за нейкай другой невядомай прычыны і злуе Віцька не на Віталя. Але ж і крыўда душыла, бо калі нешта не так было ў Віцькі, то чаго на ім, Віталі, ён зрывае сваю злосць? Прывык, што Віталь ніколі не пярэчыць, прывык камандаваць...

Віталь моўчкі, панура апусціўшы галаву, пайшоў з надворка. Так нічога і не сказаў. Што тут было казаць, калі такая справа – астравы Ведзьмінай тоні – для яго сябра, з якім восем год прасядзеў разам за адной партай – чорт лысы? Няхай мінулым летам Віцька быў у доме адпачынку, потым – у бабулі недзе на Украіне, а Віталь адзін складаў тую карту. Дык хіба не Віцька выгаворваў яму потым: мог бы, маўляў, і пачакаць, разам бы ездзілі, вымяралі... І на гэта лета такія планы яны будавалі, так абмяркоўвалі...

І што рабіць? Не хацелася ісці да Эдзіка. І гэты не захоча. Ды і не сябры яны, і, адчуваецца, наўрад ці атрымаецца сяброўства. Ісці аднаму? У лодцы плаваць па Ведзьмінай тоні аднаму бацька не дазволіць. І ці дазволіць яшчэ ісці ў тое балота. Ат, што тут плакаць раней часу. Напачатку трэба распытаць каго аб астравах, аб сцяжынках на балоце. Вось спытаць асабліва няма ў каго – толькі ў дзеда Васіля.

Віталь, які ўжо быў намерыўся ісці да сваёй хаты, крута развярнуўся і пайшоў у другі канец вёскі.

У гэты час дзеда Васіля можна было застаць за адной справай: ён плёў кошыкі. Сядзеў у цяньку пад кустом бэзу на нізкім зэдліку і працаваў. З боку паглядзець, дык адразу здавалася, што марудна працуе дзед Васіль. Але вось ідзе хвіліна за хвілінай, а рукі дзеда Васіля не спыняюцца, не запавольваюцца. Такое адчуванне, што дзед Васіль гэта адно, а рукі яго – асобна, нешта другое. Не рукі, а маніпулятары: ніводнага лішняга руху. Лазіну ўзяла адна рука, другая ўжо трымае нож, рукі сустракаюцца – галіна ўжо абрэзана, нож кладзецца, канец галіны ўстаўляецца, праз рэбры кошыка перабіраецца, зноў нож мільгае і новая галіна ў руцэ...

– Дзень добры, дзед Васіль.

Стары, не прыпыняючы работу, глянуў на Віталя, уклаў акуратна лазіну ў рэбры, не спяшаючыся, як і працаваў, адставіў асцярожна напалову гатовы кошык убок.

– Здароў, малец. Што хацеў?

Віталь падышоў бліжэй, прысеў перад дзедам Васілём.

– Да вас я – сын Антона Аўдзеева, Віталь. Параіцца хачу. Справа ў мяне такая...

– Ведаю я цябе, Віталь, хоць ты і па ранеты мае не лазіў. Раз справа – бяры ля сянец зэдлік, нясі сюды, пагутарым, – сур’ёзна адказаў стары, а сам дастаў з кішэні сваю пацёртую бляшанку з тытунём.

Віталь прынёс зэдлік, сеў, чакаў, пакуль дзед згорне цыгарку.

– Ну, кажы сваю справу, – пыхнуў убок воблачкам дыму стары.

– Памятаеце, дзед Васіль, вы былі ў нас у школе і расказвалі аб вайне. Вы тады Ведзьміну тоню ўспаміналі. А я... некалі мы з бацькам там рыбачылі, такія два карасі злавілі – ледзь выцягнулі. Там гэтыя астравы... Ну, глядзіш, як быццам іх нехта спецыяльна насыпаў. А ў нас жа кажуць, што некалі быў яшчэ востраў, пасярод самага возера, ды на дно апусціўся... Ну, я хачу праверыць...

– Што, на дне востраў шукаць? – прыжмурыўся дзед Васіль.

– Ды не... Я хачу дакладна вымераць адлегласць паміж астравамі, як яны вакол возера ляжаць, ну і іншае...

– А навошта? – дзед шчыра здзівіўся.

– Ды... калі астравы дакладна размешчаны неяк сістэмна, значыць – яны штучныя, ну людзі іх самі насыпалі.

– Можа, і самі... Некалі даўно там людзі жылі...

– Жылі? – аж падскочыў Віталь. – Даўно?

– Відаць, даўно, – дзед затушыў недакурак. – Мы, калі зямлянку зімой у сорак трэцім дзяўблі, нешта знайшлі такое – ці то зруб стары, ці яшчэ што. Не да таго было, каб разглядаць... Паўсюдна людзі раней жылі, дзе было бяспечна. Астравы ў балоце, а па балоце хадзіць, не ведаючы сцежак, – сабе на згубу. Самі астравы сухія, вялікія. Мо якое паселішча і было. Ці канакрады сабе лежбішча былі зрабілі, ці разбойнікі...

– Дык да вострава таго, дзе вы хаваліся, цяпер не дайсці.

– Цяпер – не. Сцяжынку я ўжо забыў, ды і тыя вольхі, што мы ўсцілалі ў багну, даўно пагнілі... Зімой толькі, і то з асцярогай.

– Зіма далёка... А калі на лодцы? – апошняя надзея прагучала ў словах Віталя.

– Няма, хлопча, ні ў каго чоўна. На копанцы хіба на ім плаваць? Сам я даўно не рыбачу. Цяжка хадзіць мне па балоце.

– А я лодку з камеры зраблю, – чапляўся, як за саломінку, Віталь.

– На гумавай лодцы там лепш не плаваць, – паківаў галавой дзед Васіль. – Возера ж на самай справе – гэта і не возера, а кавалак балаціны. У іншых месцах можна на корч які напароцца...

– Плыткае возера? А той востраў, які праваліўся? – разгубіўся Віталь.

– Ды гэта казкі, – адмахнуўся дзед. – Плыткае то плыткае, а дно ж балоцістае. Не зразумець, дзе тое дно пачынаецца. Шост лезе і лезе ў ваду на ўсе чатыры метры, бы ў кісель які.

– А пра рыбака яшчэ расказваюць, – перацепнуў плячыма Віталь. – Быццам і дагэтуль ён па возеры плавае.

– Ніхто там не плавае ўжо. Год дзесяць таму, тое праўда, нехта невядомы, мо з гарадскіх, некалькі дзён кружыў па тоні на маленькай лодачцы. І тое праўда, што згінуў. Лодку я пасля знайшоў… А яго не бачылі. Дзіўны чалавек быў. Быццам хаваўся ад людзей… Вось, такія справы. Балота – жартаў не любіць.

– Дык што рабіць? – з адчаем ужо запытаў Віталь – прападала яго мара.

– Ну, прыдумаць можна што-небудзь заўсёды, – загаварыў, супакойваючы стары. – Адно скажу: не аднаго гэта справа, аднаму – не справіцца.

– З чым не справіцца? – загарэўся Віталь, адчуўшы ў словах дзеда Васіля нейкую прыхаваную надзею. – Човен рабіць?

– Ну, човен зрабіць – майстэрства трэба ды і матэрыялы асаблівыя, а вось плыт – іншая справа.

– Плыт? – Віцька аж падскочыў.

Ну вядома ж, плыт! Яму не страшны карчы, ён не перакуліцца, як лодка!

– Плыт, плыт... – дзед Васіль узняўся, дапытліва глянуў на Віталя. – А ты што ж да мяне без сяброў прыйшоў? Аднаму на такую справу ісці не варта.

– Ды... Я яго ўгавару, – заспакоіў больш сам сябе Віталь, маючы на ўвазе Віцьку. Ну, на самай справе, пройдзе ў яго хандра, хіба ж адмовіцца ён ад такога: плыт зрабіць і на ўсіх астравах пабываць, рыбу на зорцы палавіць, юшку на кастры зварыць, у будане паначаваць? Эх, што тут казаць!