Ведзьмiна тоня

– Ну, вось што, – загаварыў дзед Васіль. – Ты ідзі ў сад, там баба яблыкі збірае. А цераз агарод сходзіш да будана, што ў садку Зойкі-п’яніцы стаіць. Клікнеш адтуль хлопца да мяне. Я ў садку буду.

Віталь трохі здзівіўся, але пытаць нічога не стаў.

Ля будана ў вішняку ён пабачыў Нэлу, якая гулялася ў пяску з цацкамі. Сам Сяргей раскладваў агонь. Побач стаяла закопчаная каструля, з чыстай вадой. Сяргей азірнуўся на крокі, стаў так, каб падыходзячы Віталь не бачыў, што там, у каструлі. А ў ёй былі дзве выпатрашаныя і памытыя тушкі галубоў – сённяшняя ранішняя здабыча Сяргея. Злавіў галубоў ён звычайнымі начоўкамі: перакуліў, прыўзняў адзін край, падпёр палкай, да якой прывязаў тонкую вяроўчыну. Пасыпаў хлебных крошак. І ўся хітрасць.

Цяпер Сяргей збіраўся варыць суп. І з’яўленне Віталя яго ніколькі не абрадавала.

– Што трэба? – спытаў Сяргей з папярэджаннем у голасе, дзе яскрава чулася: “Лепш не падыходзіць бліжэй”.

Ён пазнаў Віталя – гэта той, які тады на возеры ўзняў рукі ўгару, не палез у бойку, але ў копанцы пабываў.

– Цябе дзед Васіль заве, – адказаў Віталь, таксама пазнаўшы Сяргея. У думках ён адзначыў сам сабе, што добра зрабіў, калі там, на копанцы, не палез у бойку…

Павярнуўся і пайшоў, не тлумачачы нічога. Ды і што ён мог сам патлумачыць?

Дзед у садку, седзячы на прынесеным сюды зэдліку, ужо нарэзваў у вялікую каструлю яблыкі.

– Бач, насыпала колькі, – звярнуўся ён да Віталя. – Што казе парэжу, што баба пасушыць. Ты выбірай сабе, еш.

Віталь выбраў яблык, абцёр, і ў гэты час падышоў Сяргей.

– Клікалі, дзед Васіль?

– Клікаў, клікаў, – дзед не адкладваў нож убок. – Ты на Ведзьмінай тоні збіраешся рыбачыць, так?

– Ну-у, – пацвердзіў Сяргей.

– То я табе во напарніка знайшоў, – кіўнуў дзед Васіль на Віталя. – І яму гэта тоня трэба, то ўдвух вам лацвей будзе, ды і я чым дапамагу.

– Што дапаможаце? – здзівіўся Сяргей, а Віталь перастаў жаваць.

– Плыт дапамагу вам зрабіць. І сам паплыву з вамі.

– З намі? – не ўтрымаўся ад здзіўлення цяпер ужо Віталь.

– З вамі, як усё атрымаецца.

Стары паклаў на кошык з яблыкамі нож, абцёр рукі, загаварыў, гледзячы міма хлопцаў, некуды ў далячынь.

– Там чацвёра нашых вяскоўцаў прапала. Не выйшлі з багны. Атрад наш на групы разбіўся, вось адна група і не выйшла, знікла ў балоце. А адзін з той групы – сябра мой Андрэй Кульжа. Нам тады як вам было, мо на год больш. Хаты нашы побач стаялі, то мы з дзяцінства, як браты раслі, аднагодкі. Я жыву, а Андрэй прапаў з зімы 43-га... Ну, а цяпер во, калі паможаце, то хачу я там пабыць… Хоць не ўмею, ды неяк памалюся… Каб можна было мне і паміраць спакойна. Ну, як, Сяргей, Віталь, дапаможаце мне апошні свой доўг на гэтай зямлі выканаць?

Сяргей разгубіўся толькі на імгненне – ён зразумеў адразу ж усю сур’ёзнасць слоў дзеда Васіля, усю важнасць для старога яго задумы, і адказаў, не марудзячы:

– Дапамагу.

– І я дапамагу! – выгукнуў Віталь.

– От і добра. Сядайце, – кіўнуў дзед Васіль хлопцам і прадоўжыў: – Цяпер будзем аб справе казаць. Нас, значыцца, трое, а работы зрабіць трэба многа... На Заечым востраве лесу нямнога, а Заікін – адны вольхі. Дрэва цяжкае. Значыць, матэрыялы трэба з сабой браць. Я з бацькам тваім пагавару, – кіўнуў дзед на Віталя. – Ён на трактары падвязе, колькі можна. А там несці з паўкіламетра трэба. Вясна сухая была, і цяпер дажджы яшчэ не ішлі добрыя, то гразі многа не будзе. У мяне жэрдзе сухое ёсць, шалёўкі трохі. А вам, значыць, задача такая: гэтых во бутэлек пластыкавых, у якіх ваду фарбаваную прадаюць, трэба назбіраць. Валяюцца яны паўсюль, ля магазіна, на сметніку поўна. Гэта будзе нам замест гумавых колаў. І дрэва многа не трэба, і плот устойлівы будзе, траіх вытрымае, і не страшна на які корч напароцца…

– Чацвярых, – запярэчыў Сяргей.

– Ну, у тваёй Нэле дзесяць кілаграмаў вагі, – усміхнуўся дзед, зразумеўшы, што Сяргей кажа пра сястру. – Ну, як вам мой план?

– Здорава! – пляснуў сябе па калене Віталь. – Цяпер з вамі мяне без пытанняў начаваць на астравах пусцяць.

– Пусцяць, я сам перагавару... – стары хвіліну памаўчаў, павярнуўся да Сяргея:

– Ад Савінага вострава дно возера пясчанае, цвёрдае і паверхня вады чыстая. У тую зіму мы лункі ў лёдзе рабілі – рыба дыхаць узнімалася. Мы яе чэрпалі, як юшку лыжкай з каструлі, варылі, елі. Гэтым і выжылі. І шчупакоў колькі выцягнулі.

– У мяне спінінга няма на шчупака, – з жалем адказаў Сяргей.

– У мяне ёсць, я табе дам, – заспяшаўся невядома чаму Віталь, быццам Сяргей мог з-за адсутнасці спінінга адмовіцца ад стаўшай ужо такой рэальнай справы.

– І гэта добра, – замест Сяргея адказаў дзед Васіль. – Пайшлі, я вам дам колькі мяхоў, у іх будзеце гэтыя бутэлькі збіраць. Колькі збіраць, самі палічыце, вы хлопцы разумныя. А потым усё разам павязём...

Мяхі ад дзеда Васіля неслі разам. Каля будана Віталь нясмела прапанаваў:

– Давай палічым, колькі нам бутэлек трэба.

Сяргей адвёў позірк убок.

– Лічы сам.

– А ты?

– Лічы сам! – нечакана для Віталя крыкнуў Сяргей са злосцю. – Я – дэбіл. Чаго я, па-твойму, у інтэрнаце? – ён зірнуў на Віталя, а той раптам заўсміхаўся.

– Дэбіл – гэта калі сліна з рота цячэ і вочы пустыя. Не ведаеш, так і скажы, ды і ўсё.

– Не ведаю.

– Ну, давай я патлумачу, – не адставаў Віталь.

– Пайшоў ты... Мне суп варыць трэба. Нэлу карміць...

– А пайшлі да мяне паабедаем?

– Не, – рэзка адказаў Сяргей. – Я сам.

– Ну, добра, ты агонь раскладвай, а я буду лічыць. Паперы ў цябе няма?

– Ёсць... – вырвалася ў Сяргея, потым ён заматаў галавой: – Няма. Я Нэле вёз, у яе дзень нараджэння будзе, альбом, фламастэры.

– Ну, добра, няцяжка і на зямлі палічыць трэскай. Але не, – перадумаў Віталь. – Ты вары есці, я пайду дамоў, разлічу ўсё, бо трэба і схему плыта намаляваць, і прыйду гадзіны праз дзве. Табе нічога не прынесці? Ну, з ежы што-небудзь... – дадаў ён асцярожна.

– У нас усё ёсць! – рэзка адмовіў Сяргей.

– А я Нэле пернікаў прынясу! Прынесці, Нэла? – павярнуўся Віталь да дзяўчынкі, якая ўвесь час размовы назірала за хлопцамі. Нэла ўсміхнулася і кіўнула.

Праз дзве гадзіны з паловай Віталь ішоў подбегам у бок Сяргеевай хаты са скручаным вялікім аркушам паперы. І нават нешта напяваў ад радасці.

– Глядзі! – закрычаў, яшчэ толькі зайшоўшы ў садок. – Вось наш плыт.

Але перад тым, як разгарнуць аркуш, паспешна палез у кішэнь.

– Нэла, трымай! Смачныя!

Сяргей ужо паспеў зварыць суп. Галубінае мяса было цвёрдае, відаць, варыць трэба было больш. Але з’елі ўсё. І смачна было...

Сяргей сядзеў каля будана, Віталь прысеў побач.

– Вось! – разгарнуў нарэшце Віталь аркуш.

– Ух ты! – вырвалася захапленне ў Сяргея. – Такі вялікі?

Віталь разгубіўся.

– А... Чаму вялікі?

– Што я, не бачу? Чатыры на тры метры!

– Ты добра ў чарцяжах разбіраешся... – глядзеў ва ўсе вочы на Сяргея Віталь. – У нашым класе для паловы вучняў тое, што я намаляваў, – піраміды егіпецкія.

– А што тут разбірацца? – шчыра паціснуў плячыма Сяргей. – Усё ж намалявана... Тут матэрыялаў столькі трэба...

– А я паглядзеў, у нас дома таксама дошкі ёсць. Тут дошкі знізу, бутэлькі, дошкі зверху, каркас атрымліваецца, – стаў тлумачыць Віталь.

– Ды не тлумач, я ўсё бачу, – перапыніў Сяргей. – Бутэлек колькі?

– А казаў – дэбіл, – усміхнуўся Віталь. – Бутэлек... Ты закон Архімеда ведаеш?

– Не.

– Зусім?

– Зусім. Я не памятаю нічога.

– Ат, тлумачу. Камень у вадзе заўсёды лягчэйшы, чым на беразе. Чаму? Таму, што вада выпіхвае ўсё, што ў яе трапіць. І выпіхвае ўсё з аднолькавай сілай. Чаму роўна гэта сіла? Яна роўна вазе вады, якая б умясцілася ў такім аб’ёме, як наш апушчаны ў ваду камень. Зразумела?

– Ну, пакуль зразумела.

– О, цяпер бяром цагліну: сапраўдную і такую ж цагліну – з пенапласту. Цагліна важыць пяць кілаграмаў, пенапласт – сто грамаў. Яны займаюць па аб’ёме, ну скажам, адзін літр. Значыць, калі ў такі аб’ём наліць ваду, яна будзе важыць адзін кілаграм. Вось і атрымаецца, што гэтыя цагліны вада будзе выштурхоўваць з сілай у адзін кілаграм. Тады сапраўдная цагліна ў вадзе будзе важыць... колькі?