Ogniem i mieczem, tom pierwszy

semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

Łoboda, Fedir (zm. 1666) — dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu.

esauł — oficer kozacki.

Czerkasy — miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

autem (łac.) — następnie.

Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

podwika (starop.) — kobieta.

J. O. — skrót od: jaśnie oświeconej.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

sigillum (łac.) — pieczęć.

Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

eo instante (łac.) — w tej chwili.

kunktować (z łac.) — zwlekać, wahać się.

sub tutelam (łac.) — pod opieką.

praesidium (łac.) — ochrona, straż; tu. B. lp.

facecja (z łac.) — żart.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

któren — dziś popr.: który.

spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

pogrześć (daw.) — pogrzebać.

Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

kondemnatka (z łac. condemnatio) — wyrok skazujący.

mankamencik (z łac.) — mały błąd.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Kahamlik — rzeka na środkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.

rankor (starop.) — gniew, uraza.

zazula (z ukr.) — kukułeczka.

wolentarz — żołnierz, który pełni służbę, ale nie otrzymuje za nią zapłaty.

któren — dziś popr.: który.

donia (ukr.) — córeczka.

terpy (ukr.) — cierp.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

chan — władca tatarski.

vis armata, raptus puellae (łac.) — przemoc, porwanie panny.

ja duszu by zhubyw (ukr.) — duszę bym zgubił.

mać (starop.) — matka.

rab (daw.) — niewolnik.

prodały mene jak raba, na złuju dołu i na neszczastje (ukr.) — sprzedali mnie jak niewolnika, na złą dolę i na nieszczęście.

znaju (ukr.) — znam.

lacki (z ukr.) — polski.

zaklataja (ukr.) — zaklęta, zaprzysiężona.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

veto (z łac. veto: nie pozwalam) — sprzeciw.

bat'ku (ukr.) — ojcze.

skonwinkować (z łac.) — przekonać.

watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

Goliat — siłacz, olbrzym; wojownik o tym imieniu, żyjący w XI w. p.n.e., występuje w Biblii i w Koranie.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

kołpaczek — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.

esauł — oficer kozacki.

teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.

Na wiki wikiw (ukr.) — na wieki wieków.

zbroja (starop.) — broń.

nieukontentowanie (starop. z łac.) — niezadowolenie.

maty (ukr.) — matko.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

watażka — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników.

donia (ukr.) — córeczka.

Judasz — zdrajca; postać biblijna, zdrajca Jezusa.

raróg — ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, ceniony w sokolnictwie, zwany dawniej sokołem polskim a. sokołem podolskim.

berkut (ukr.) — orzeł przedni.

semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, żołnierz.

handżar a. kindżał — nóż, sztylet, używany często do dobijania rannego przeciwnika.

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

usty — dziś popr. forma N.: ustami.

Spas (ukr.) — Zbawiciel.

zali (starop.) — czy.

gorze (starop.) — biada, nieszczęście.

Hospody pomyłuj (ukr.) — Boże, bądź miłościw.

psi — dziś popr. forma M. lm: psy.

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak.

mołodycia (daw. ukr.) — młoda dziewczyna.

prysiudy — element ludowych tańców na Ukrainie i w Rosji; przysiady.

pidsusidok (ukr.) — bezrolny chłop, płacący gospodarzowi za mieszkanie własną pracą, komornik.

Diakujem, pane (ukr.) — dziękujemy, panie.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Baczyw ty (ukr.) — widziałeś.

Trastia joho mordowała (ukr.) — niech go cholera weźmie.

braha — zacier, męty, pozostałości po pędzeniu wódki.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

mistrza — tj. kata.

per amicitiam (łac.) — przez przyjaźń.

delirium (łac.) — szaleństwo.

Vale et me amantem redama (łac.) — bądź zdrów i kochaj mnie wzajemnie.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

ergo (łac.) — więc.

Czerkasy — miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

Korsuń (dziś ukr.: Korsuń-Szewczenkiwskij) — miasto na środkowej Ukrainie nad rzeką Roś, w średniowieczu zamek władców kijowskich, w XVII w. rezydencja Wiśniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciężyli wojska polskie.

Galata — dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto.

Łubnie — miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.

Czerkasy — miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa.

larum (łac.) — alarm.

Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednym z dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.

Krzemieńczug (ukr. Kremenczuk) — miasto i forteca nad brzegiem Dniepru na Połtawszczyźnie.