Potop, tom pierwszy

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

lud ognisty — artyleria.

hajduk — zbrojny służący, lokaj.

Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

konfident (z łac., przestarz.) — tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).

odium (łac.) — nienawiść, wstręt.

nec Hercules contra plures (łac.) — nawet Herkules na nic przeciw wielu.

Upita (lit. Upytė) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.

tentować (z łac.) — próbować.

salwować się (z łac.) — uratować się.

Achilles — bohater Iliady Homera, syn króla Peleusa i nimfy Tetydy, najdzielniejszy wojownik grecki, zginął ugodzony strzałą w piętę.

Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.

invidia (łac.) — zazdrość, zawiść.

ekonomia — dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu.

pieńka — konopie.

wańczos — drewno przygotowane do wyrobu mebli.

w Inflanciech — dziś popr. forma Ms.: w Inflantach; Inflanty (hist.) — kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.

staje — jednostka długości, licząca od 100 do 1000 m, nazywana też: stają a. stajaniem.

Vivat Joannes Casimirus rex (łac.) — niech żyje król Jan Kazimierz.

in rebus angustis (łac.) — w trudnym położeniu.

justycja (z łac.) — sprawiedliwość.

potraw — łąka po sianokosach, tu: pastwisko.

casus (łac.) — przypadek.

tenor, tenoris (łac.) — ciąg, przebieg, tu: treść, zawartość.

expedite (łac.) — biegle, swobodnie.

accurate (łac.) — dokładnie, starannie.

spiżarniów — dziś popr. forma D. lm: spiżarni a. spiżarń.

okrycie — tu: bogato, z wyposażeniem.

potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w.

publicum bonum (łac.) — dobro wspólne.

kulbaka — wysokie siodło.

wirydarz (z łac. viridarium: ogród, zieleniec) — dziedziniec, ogród.

jagoda (daw.) — policzek.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

decus, decoris (łac.) — chluba, ozdoba.

statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).

komputowe wojsko — stałe wojsko zaciężne w XVIIw.

przebrać się — tu: dostać się, przejść.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

pocztowy — członek pocztu, sługa.

dyfidencja (z łac. diffidentia) — nieufność, niedowierzanie.

klemencja (z łac.) — łagodność, pobłażanie.

pośrutować — pokawałkować, zemleć.

czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru.

Upita (lit. Upytė) — w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.

staja — starop. jednostka powierzchni, licząca od 1,2 do 1,5 ha, nazywana też: stajem a. stajaniem.

respons (łac.) — odpowiedź.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

dragon — żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno.

straża — tu: posterunek, placówka.

auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu B. lm auxilia.

impedimentum (z łac.) — przeszkoda; tu B. lm impedimenta.

wyekskuzować (z łac.) — wytłumaczyć, usprawiedliwić.

polityczny (z łac. politicus) — uprzejmy, cywilizowany.

parol (z fr.) — słowo honoru.

initium (z łac.) — początek.

wasąg — powóz z bokami wyplatanymi z wikliny.

substancja (z łac.) — rzecz, przedmiot, obiekt materialny; tu: majątek.

zasekwestrować — sądownie zająć majątek w celu zapewnienia roszczeń.

instancja (z łac.) — tu: wstawiennictwo.

wziąść — dziś popr. forma bezokolicznika: wziąć.

Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

obywatelów — dziś popr. forma D. lm: obywateli.

egzekwować (z łac.) — tu: stracić, zabić.

instancja (z łac.) — tu: wstawiennictwo.

dyfidencja (z łac. diffidentia) — nieufność, niedowierzanie.

modestia (z łac.) — skromność, pokora.

parrycyda (z łac. parricida) — ojcobójca, bratobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.

gemajna (daw., z niem. gemein: zwykły) — częściej: gemajn, szeregowiec w wojsku polskim cudzoziemskiego autoramentu.

minister — pastor, duchowny protestancki.

erygować (z łac. erigo) — tu: sporządzić, zbudować.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

karabon — bryka, powóz, pojazd konny do dalekich podróży.

lama — tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.

arcanum (łac.) — tajemnica, sekret; tu M. lm arcana.

Extrema necessitas extremis nititur rationibus (łac.) — tonący brzytwy się chwyta; dosł. ostateczna konieczność sięga po ostateczne środki.

Tentanda omnia (łac.) — wszystkiego należy spróbować.

salus (łac.) — ratunek, bezpieczeństwo.

azali (starop.) — czy, czyż.

dziewosłębić (daw.) — swatać.

owe — dziś popr. forma B. lp r.n.: owo.

Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.

na pohybel (z ukr.) — na śmierć, na zgubę.

Kiejdany (lit. Kėdainiai) — miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.

Zołtareńko — własc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655) hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654).

kulbaka — wysokie siodło.

wolentariusz (z łac.) — ochotnik, żołnierz walczący na własną rękę, bez przydziału i żołdu.

periculosus (łac.) — niebezpieczny; tu M. lp r.ż. periculosa: niebezpieczna.

respons (z łac.) — odpowiedź.

supozycja (z łac.) — przypuszczenie, domysł.

recedo, recedere (łac.) — cofnąć się, zboczyć, odstąpić.

w Prusiech — dziś popr. forma Ms.: w Prusach.

Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660.

kozera (daw.) — atut, karta atutowa.

personaliter (łac.) — osobiście.

partyzant (daw., z fr.) — stronnik, zwolennik.

memento (łac.: pamiętaj) — przypomnienie.

antykamera (daw.) — przedpokój, poczekalnia.