Героi Элады (З мiфаw старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)

У гэты час у Карынфе правiў стары сябар бацькi Язона - Крэонт. Ён даў прытулак выгнаннiкам у памяць старой дружбы.

Яны пасялiлiся ў беднай хацiне на ўскраiне горада, жылi цiха некалькi гадоў, i Медэя нарадзiла Язону двух сыноў.

Але не было шчасця ў iх доме. Людзi не любiлi i баялiся Медэi, чараўнiцы i чужаземкi. Жанчыны не заходзiлi да яе ў дом пагаманiць за праснiцай пра гарадскiя навiны, пра свае хатнiя справы; iх дзецi не хацелi гуляць з маленькiмi сынамi Медэi, дражнiлi iх i бiлi.

Медэя гневалася i тужыла i скардзiлася Язону, але яму дакучалi гэтыя скаргi. Ён часта сыходзiў з дому i iшоў у госцi да Крэонта, якi заўсёды ласкава сустракаў сына свайго сябра, але нiколi не запрашаў Медэю.

У Крэонта была дачка-красуня. Яна заўсёды радасна сустракала Язона, калi ён прыходзiў у палац, сама налiвала яму вiна i слухала цэлымi гадзiнамi яго расказы пра арганаўтаў i iх плаванне па чужых морах на караблi "Арго".

Аднойчы цар сказаў Язону:

- Я не маю сына, i наследнiкам маiм будзе той, хто ажэнiцца з маёй дачкой. Ажанiся з ёю - i ты будзеш царом у Карынфе.

Збянтэжаны Язон адказаў, што ў яго ўжо ёсць жонка - Медэя.

Але цар засмяяўся i сказаў:

- Паводле нашых законаў, гэта не жонка, а рабыня, паланянка-варварка. Кiнь яе, i ты будзеш жыць у палацы, у дастатку i ў пашане. Нiхто не будзе напамiнаць табе пра мiнулае.

I Язон здрадзiў Медэi. Ён забыў пра сваю клятву ў страшны начны час на беразе Фазiса, калi пагiбель пагражала яму i ўсiм арганаўтам i дзяўчына-варварка выратавала iх. Але ён не асмелiўся сказаць Медэi праўду: выдумаў, што цар узяў яго да сябе на службу i таму ён павiнен перасялiцца ў палац.

Медэя па-ранейшаму кахала Язона i нi аб чым не здагадвалася, пакуль не прыйшлi i не сказалi ёй, што ён жэнiцца з царскай дачкой i што прызначаны ўжо дзень вяселля.

Медэя была зняважана, i яна вельмi разгневалася.

"Язон забыўся пра сваю клятву, забыўся, што я выратавала яму жыццё i гонар, што праз яго я пакiнула родны край, парушыла волю бацькi! Ён хоча пакiнуць мяне з дзецьмi адну сярод чужых людзей, без дапамогi, без апоры!"

Ад гневу i тугi Медэя не знаходзiла сабе месца, не ведала, што рабiць. Раптам прыйшоў слуга ад цара з загадам, каб яна зараз жа пакiнула Карынф - яе праганялi.

Тады яна вырашыла:

- Усё скончана! Бывай, каханне i мiрнае шчасце! Прыйдзi мне на дапамогу, Геката! Памажы адпомсцiць!

Медэя прыкiнулася пакорлiвай i цiхай. Яна папрасiла не выганяць яе з Карынфа ўсяго яшчэ адзiн дзень, памiрылася з Язонам, i ў знак поўнай пакоры паслала яго нявесце цудоўны падарунак - прыгожае вянчальнае пакрывала i залатую карону, якую бог Сонца калiсьцi падарыў цару Калхiды.

Красуня нявеста ўзрадавалася падарунку, адразу ж надзела на галаву карону i захуталася ў пакрывала. Раптам ёй зрабiлася цяжка: залатая карона сцiскала, пякла ёй галаву, чароўнае пакрывала душыла яе.

Яна хацела скiнуць з сябе ўбранне, але адзенне на ёй у адно iмгненне ўспыхнула, i агонь ахапiў яе ўсю. Яна закрычала.

Бацька прыбег ёй на дапамогу, пачаў зрываць з яе палаючае адзенне - агонь перакiнуўся на яго, i яны абое, ахопленыя полымем, нiбы жывыя вогнiшчы, кiдалiся па палацы, i нiхто не мог iм памагчы.

З жахам убачыў Язон iх абвугленыя трупы. Сэрца яго сцiснулася - страшна яму зрабiлася i сорамна. Ён пабег дадому, хацеў абняць сыноў. Позна! Медэя ў шаленстве забiла сваiх дзяцей, i крылатыя драконы знеслi яе з Карынфа.

Язон застаўся адзiн-адзiнюткi на свеце. Нiхто не хацеў жыць разам з iм, нiхто не слухаў больш яго расказаў.

Ён хадзiў з горада ў горад i нiдзе не мог знайсцi сабе нi занятку, нi спакою.

Аднойчы ён прыйшоў на бераг мора. Перад iм на пяску, амаль увесь разбураны, абадраны, стаяў на падпорках карабель. Язон пазнаў яго: гэта быў "Арго", гэтакi ж адзiнокi i ўсiмi забыты, як ён сам. Язон абышоў яго, агледзеў i, стомлены, лёг у засенi карабля, пад кармой. Ён ляжаў i ўспамiнаў шчаслiвыя днi паходу: адважных таварышаў, далёкiя чужыя землi, i ўпершыню за шмат дзён у яго было лёгка i спакойна на душы.

Потым ён заснуў.

Пакуль ён спаў, наляцеў вецер, i стары "Арго" абвалiўся i пахаваў пад сабою правадыра арганаўтаў.

ПЕРСЕЙ

У Аргосе жыў цар, якому прадказалi, што яго заб'е ўнук.

У цара была дачка Даная, такая красуня, што чуткi пра яе iшлi па ўсёй Грэцыi.

Цар спалохаўся, што Даная народзiць сына, якi заб'е яго, i вырашыў нiколi не аддаваць яе замуж. Ён загадаў пабудаваць падземны дом з цвёрдага каменя, з меднымi дзвярамi, з моцнымi заваламi i замкнуў там дачку, каб нiхто з мужчын не мог убачыць яе.

Але Грамавержац Зеўс маланкай прабiў камень, залатым дажджом прасачыўся ў падзямелле, куды схавалi Данаю, i яна стала яго жонкай.

У Данаi нарадзiўся сын, яна назвала яго Персеем.

Аднойчы бацька Данаi, iдучы над тайнiком, пачуў дзiцячы крык. Цар здзiвiўся, адамкнуў уваход у падзямелле, спусцiўся ў жыллё Данаi i ўбачыў на руках у дачкi прыгожага хлопчыка.

Страх ахапiў цара. Ён пачаў думаць, як яму пазбегнуць страшнага лёсу. Нарэшце ён загадаў пасадзiць Данаю з сынам у вялiкую скрыню i тайком кiнуць у мора.

Вецер доўга насiў скрыню па моры i прыгнаў да выспы Серыфа. На беразе рыбак лавiў рыбу. Ён закiнуў сетку ў мора i злавiў замест рыбы вялiкую скрыню. Бедны рыбак захацеў хутчэй даведацца, што гэта за ўлоў паслала яму мора, выцягнуў знаходку на бераг, сарваў са скрынi накрыўку - i адтуль выйшла красуня i з ёю хлопчык. Даведаўшыся пра тое, хто яны i што з iмi здарылася, рыбак пашкадаваў iх i ўзяў у свой дом. Персей рос не па днях, а па гадзiнах, вырас высокiм, стройным юнаком, i нiхто ў Серыфе не мог з iм зраўняцца ў прыгажосцi, спрыце i сiле.

Пачуў пра яго цар выспы Серыфа Палiдэкт i загадаў Персею разам з мацi з'явiцца ў палац. Прыгажосць Данаi зачаравала Палiдэкта, ён ласкава сустрэў царыцу з сынам i пасялiў iх у сваiм палацы.

Аднойчы застаў Персей мацi ў слязах; яна прызналася яму, што Палiдэкт прымушае яе выйсцi за яго замуж, i папрасiла сына абаранiць яе. Персей горача заступiўся за мацi.

Тады Палiдэкт вырашыў пазбавiцца ад Персея, паклiкаў яго i сказаў:

- Ты ўжо вырас i ўзмужнеў i стаў такi дужы, што можаш цяпер адплацiць мне за тое, што я даў прытулак табе i мацi. Выпраўляйся ў дарогу i прынясi мне галаву Медузы.

Персей развiтаўся з мацi i падаўся ў свет - шукаць Медузу, пра якую нiчога дагэтуль не ведаў.

У сне да яго з'явiлася багiня мудрасцi Афiна i адкрыла яму, што Медуза адна з трох сясцёр Гаргон, жывуць яны на краi свету, у Краiне Ночы, усе яны пачварныя страшыдлы, але самая страшная - Медуза: замест валасоў на галаве ў яе звiваюцца ядавiтыя змеi, вочы палаюць нясцерпным агнём i такiя злосныя, што кожны, хто зiрне ў iх, адразу ператвараецца ў камень. Афiна дала Персею свой шчыт, гладкi i блiскучы, нiбы люстэрка, каб ён мог закрыцца ад страшных вачэй Медузы.

Потым на дарозе дагнаў яго шпарканогi Гермес, пасланец Зеўса: ён расказаў Персею, як яму iсцi, i падарыў свой меч, такi востры, што iм можна было рэзаць, як воск, жалеза i камень.

Доўга iшоў Персей у той бок, куды заходзiць Сонца. Нарэшце дабраўся да Краiны Ночы. Уваход у гэту краiну вартавалi тры старыя бабулi - Грайi. Яны былi такiя старыя, што на ўсiх трох мелi ўсяго адно толькi вока i адзiн зуб. I ўсё ж такi яны добра ахоўвалi ўваход у Краiну Ночы i нiкога не прапускалi туды. Па чарзе глядзелi яны адным вокам, перадаючы яго адна адной.

Персей цiхенька падкраўся да Грайяў, дачакаўся, калi адна з iх выняла вока, каб перадаць яго сястры, працягнуў руку i выхапiў у старой вельмi дарагое для iх вока. I адразу ж зрабiлiся Грайi нядужымi сляпымi бабулькамi. Жаласна прасiлi яны Персея аддаць iм iх адзiнае вока.

- Пусцiце мяне ў Краiну Ночы, скажыце мне, як знайсцi Медузу, i я аддам вам ваша вока, - адказаў старым Персей.

Але старыя Грайi не хацелi пускаць Персея, не хацелi гаварыць яму, дзе знайсцi Медузу, - Гаргоны ж былi iх родныя сёстры. Тады Персей прыгразiў старым, што разаб'е iх вока аб камень, - i Грайям давялося паказаць яму дарогу.