Канвеер

— Так, надакучыла.

— Добра, тады аб чым пагаворым?

— Аб чым-небудзь іншым, новыя тэмы заўжды лепш папярэдніх.

Дзяніс паспрабаваў зрабіць інтэлектуальны выгляд.

— Можа аб літаратуры?

— Давай… — безуважна сказала Іра.

— Якую апошнюю кнігу ты прачытала? — спытаў Дзяніс.

— “Замак” Кафкі.

— А я глядзеў экранізацыю Балабанава, дарэчы…

— Пачакай, — перабіла яго Іра, — мы ўжо змянілі тэму — літаратура — кіно праехалі.

— О’кэй, — заківаў галавой Дзяніс. — Але мне, шчыра кажучы, здаецца, што ўсю гэтую літаратуру XX стагоддзя даўно ўжо трэба выкінуць за борт новага карабля, які рушыцца ў правільным дэструктыўным накірунку XXI стагоддзя. Трохі скажаю Маякоўскага, але думка ў цэлым адна і тая ж.

— А мне болей падабаецца выраз Хуліё Картасара; ён казаў, што кожны новы пісьменнік руйнуе літаратуру.

— О, гэты шызафрэнік! Калі ты пазнаёміла мяне з ім, я амаль адразу закахаўся ў яго анахранічную манеру пісання.

— Таму што гэта вытанчаная літаратура.

— Магчыма, — згадзіўся Дзяніс. — Аднак занадта нудная і элітарная, я б сказаў. Не кожны вытрымае чытаць філасофскія дыялогі і разважанні галоўных герояў аб сэнсе быцця. Але гэта не ўваходзіць не ў якое параўнанне з тым, што я чытаў у школе. Мая літаратура абмяжоўвалася выключна школьнай праграмай і невялікімі вылазкамі ў кнігарні, дзе я купляў кнігі беларускамоўных аўтараў — класіку вядома.

— Ты лічыш універсітэт даў нам шырокі кругагляд? — спытала Іра.

— Хутчэй яго асяроддзе. Я, напрыклад, вельмі ганаруся тым, што мне давялося вучыцца з некаторымі асобамі на сваім курсе.

— Гэта ты пра сваіх сяброў-алкаголікаў? Цікава.

— Так, — не крыўдуючы на такія словы сказаў Дзяніс, — бо, ведаеш, кожны з іх геніяльны па-свойму.

— Я заўважыла, што з кожным годам малодшыя курсы робяцца змарнелымі фізічна і пустымі духоўна. Я гляджу на асобных студэнтаў і здзіўлена задаюся пытаннем: якога ліха яны робяць у гэтых сценах?

Іра казала з такім абурэннем, што твар яе пасуравеў да непазнавальнасці.

— Адукацыя зараз патрэбна ўсім, — сказаў Дзяніс.

— І нават тым, хто не ведае, якія гады былі ў XIX стагоддзі, што такое чвэрць стагоддзя, я ўжо не залажу ў самыя нетры.

— Яны ўжо сапраўды не чыталі Картасара.

Іра пагардліва фыркнула і спытала:

— Ты спадзяешся яны ведаюць, хто такі Мацей Бурачок?

— Я спадзяюся яны ведаюць, хто такі Янка Купала!

— Наіўны албанец.

Яны разам засмяяліся.

— А памятаеш “Невыносную лёгкасць быцця” Мілана Кундэра, мне галоўная гераіня — Тэрэза — цябе нагадвала. У той час, калі я чытаў гэтую кнігу, я яшчэ ня быў з табой знаёмы, але на невытлумачальным мне падсвядомым узроўні я заўжды параўноўваў яе з табой. Вы для мяне былі так падобныя.

Іра ўсміхнулася.

— Зусім не падобныя, хаця, мажліва, характарам.

Дзяніса такі лаканічны адказ на сваю шчырасць не расчуліў. Ён ужо даўно заўважыў за Ірай тэндэнцыю заўжды яго дражніць, але з націнкай гуллівасці, асабліва калі ён спрабаваў сур’ёзна з ёй размаўляць. Дзяніс не разумець навошта яна падкрэслівала перад ім свой узрост і вопыт. Яму раптам стала крыўдна. Яна гуляла з ім, як котка з мышанём і тым самым не дазваляла яму да канца сфармаваць думкі. У свае дваццаць гадоў ён пакуль не навучыўся гэтаму і яму было сорамна. Думкі, якія ў наступстве павінны былі выліцца ў словы, атрымліваліся сырымі і ірванымі. Іра часта кпіла над гэтым, але не да такой ступені, каб раззлаваць Дзяніса, а проста каб гэтым ушчуваннем зрабіць акцэнт на яго някемлівасць і падрыхтаваць глебу для разважання, каб ён паспрабаваў змяніцца.

— Я, напэўна, слабак, — песімістычна заключыў Дзяніс.

— І не ты адзін, — сказала Іра ўжо сур’ёзным тонам. — Усё наша пакаленне выхаванае ў лепшых традыцыі таталітарнага СССР, пакінула на нас з табой вялікі адбітак. З-за яго мы блага арыентуемся ў навакольным асяроддзі, часта раздражняемся, незадаволеныя жыццём і несамавітым лёсам.

— Ну ты яшчэ дадай сюды і тое, што нас спавівалі, — сказаў Дзяніс.

— І гэта таксама. Фрэйд меў рацыю.

— Фрэйд думаў толькі яйкамі.

— Я маю на ўвазе татальна кантраляванае грамадства, яскрава апісанае Джорджам Оруэлам у “1984”. З нашых дзядоў і бацькоў спрабавалі зрабіць расліну і гэтыя наступствы адбіліся на нас. Мы замаруджаныя ў развіцці. Пастаў еўрапейскага дзіця разам з нашым і ты знойдзеш сто адрозненняў. А ты не слабак, ты проста эгацэнтрыст у агульным коле слабакоў.

Дзяніс праглынуў сліну.

— Такое грамадства ўдала экранізаваў Тэры Гіліям [20] у сваёй “Бразіліі”.

— Так, усе, мне надакучыла, я змарылася, — прастагнала Іра.

— Спадзяюся, што не ад мяне?

— І ад цябе, у некаторай ступені, таксама.

— Я тут заўважыў незвычайную адмысловасць: усе рыжыя са сваім асаблівым “прыветам”. Няўжо ўся справа ў колеры?

Іра зморшчыла лоб.

— Толькі не трэба несці гэтую абывацельшчыну, мяне зараз званітуе.

— Ты скажы калі, я адсунуся.

— І не падумаю.

Дзяніс пачаў вызваляцца з-пад яе рукі, але Іра не дазволіла.

— І ўсё ж, — змірыўся ён, — рыжыя людзі — цікавы феномен чалавецтва і майго жыцця прынамсі. Шчыра кажучы, паў гады таму, да дзяўчын з такім колерам валасоў я ставіўся негатыўна. Насамрэч рыжыя людзі не вылучаюцца прыгажосцю. Ёсць, вядома, выключэнні, але іх вельмі мала, як у, прыватнасці, і саміх золатавалосых стварэнняў.

— А як жа ірландцы і шатландцы — сярод іх каля дваццаці адсоткаў рыжых, і я б не сказала, што яны непрывабныя. Ірландцы — самы прыгожы рыжавалосы народ.

— Гэта таму што іх продкамі былі кельты.

— Гэта я і без цябе ведаю.

— Цікава, а кім былі твае продкі?

Іра задумалася.

— Табе не здаецца, што ў нас сёння з табой асаблівы дзень?

— Не, наадварот — самы звычайны, — ён паглядзеў на наручны гадзіннік. — Адзінае, — я ўпершыню сяджу з табой на даху дома.

— А мне здаецца, — настойліва сказала яна. — Занадта шмат тэм, пытанняў, спрэчак, успамінаў. Чаму такога не было раней?

— І праўда, чаму? Нам жа як раз усяго гэтага не хапала.

— Вось менавіта…

Яны змоўклі і толькі зараз адчулі, якім гарачым было паветра. У Дзяніса спацелі падпахі, але ён ведаў, што Іра звыкла адносілася да яго мужчынскіх пахаў.

— Горача, — сказала яна.

— Дык рускія ці палякі? — заладзіў Дзяніс. — Палякі ці рускія?

— Палякі і габрэі, — супакоіла яго Іра. — Палякі па бацькавай лініі, а габрэі па матчынай.

— Ага, цяпер зразумела, ад каго ў цябе такія вялікія вочы.

— Верагодна ад бабулі.

— А валасы?

— Ужо і не ведаю, — сказала Іра, — усе мае сваякі цёмныя.

— Магчыма, тваім продкам перадаўся ген неандэртальца. Я чуў, нядаўна даказалі, што рыжы колер валасоў пайшоў ад іх. Хаця, мне больш падабаецца палымяна-пякучая ірландка.

— Толькі не трэба мяне так называць, добра? — насупілася Іра.

— Я лічу ірландка гучыць лепш неандэртальца.

— Ха-ха, вельмі смешна… Ірландкай мяне пагардліва называлі ў школе, дурасліва толькі сябры, як бачна, ты не адносішся ні да першых, ні да другіх. Таму для цябе гэтае слова найстрогае вета з усімі вынікаючымі.

Дзяніс глыбока ўздыхнуў і, вызваліўшыся з-пад абдымак Іры, заклаў рукі за галаву, і выцягнуў наперад ногі.

— Эх, як жа часам добра адчуваць сябе тваім палюбоўнікам, аж мурашкі прабягаюць.

— І пра неандэртальца таксама забудзь, — не зважаючы на яго прамову, працягнула яна далей, — занадта груба і не метафарычна. Ты ж, здаецца, паэт, як-ніяк, мог бы ўжо што-небудзь сугестыўнае прыдумаць.

— Ты лічыш неандэрталец гучыць гратэскава? Любілі, відаць, цябе ў школе падражніць. Прызнавайся, любілі?

— Пакуль не атрымлівалі аплявуху. І хопіць з гэтымі неандэртальцамі. Мне нават страшна падумаць, што краманьёнцы з імі сукупляліся, і наогул я не падтрымліваю тэорыю эвалюцыі, яна занадта банальная.

— Усё складаней і метафізічней?

— Абсалютна.

— А я вось, напрыклад, злучыў бы тэорыю эвалюцыі з боскай тэорыяй. Глядзі, Бог стварыў жыццё на зямлі, праўда невядома ў якой форме і невядома каго, а гэтае стварэнне на працягу пэўнага часу эвалюцыянавала ў тое, што мы маем на сённяшні дзень.