Прарок для Айчыны

Ж ы г і м о н т. У вашай прапанове нешта ёсць. І каралева доктара там не дастане. Пляменнічак у мяне з норавам!

Г а ш т о л ь д. Ваша вялікасць, зрабіце Альбрэхту сапраўдны падарунак! Далібог, ён вам гэтага век не забудзе.

Ж ы г і м о н т. Абы толькі каралева не здагадалася, пакуль падарунак у нашых руках.

Г а ш т о л ь д. Будзем спадзявацца і маліцца.

Ж ы г і м о н т. Маліцеся, ды, глядзіце, лоб не расквасце.

Гаштольд кланяецца і выходзіць.

Сцэна зацямняецца.

VІІІ

Познань. Скарына ў вязніцы. Грымяць запоры, уваходзіць Вартаўнік.

В а р т а ў я і к. Добрага ранку!.. Ну, і як?..

С к а р ы н а. Добрага ранку... Што - «як»?"

В а р т а ў н і к. Сам жа казаў, што вылічваеш, хто цябе сюды заканапаціў. Калі вылічыў - гавары, я яму, гаду, пакажу, дзе ракі зімуюць...

С к а р ы н а. Як вылічу, абавязкова скажу, а то мне аднаму, відаць, не ўправіцца.

В а р т а ў н і к. Гэта ўжо сапраўды. Гуртам, кажуць, і бацьку добра біць... А ваўком лепш выць аднаму.

С к а р ы н а. Чым далей думаю, тым больш завыць хочацца. ( Пасля доўгай паўзы.) Лепш бы сказаў, што ад пальцаў чуваць...

В а р т а ў н і к. Хуценькі Петрачок.

С к а р ы н а (зацікаўлена ). Хто, хто?..

В а р т а ў н і к. А-а-а... Петрачок у нас у Полацку быў, сусед, рукавы такі чалавек. Адначасова мог канём правіць, бручку грызці і малую патрэбу спраўляць. Хуценькім Петрачком і празвалі.

С к а р ы н а. Дык я ж яго ведаю. Не раз на чужыне ўспамінаў небараку, калі сам не ведаў, за што раней ухапіцца. І вучня свайго Пятра Мсціслаўна Хуценькім Петрачком называў, калі той адначасова кідаўся і фарбу варыць, і набор ліць, і гравюру рэзаць.

В а р т а ў н і к. Можа, твой Мсціславец і яшчэ што такое незразумелае мог, а наш палачанін толькі тое, што я пералічыў...

С к а р ы н а (нечакана). А раптам мальцы з дарогі саб'юцца, не даедуць...

В а р т а ў н і к. Мае мальцы саб'юцца?!. Лявонка ўжо звечара дома - Анэлька не нарадуецца, а за Андрэйку непакоіцца і нават плача - бог ведае, дзе тая Вільня і што там за біскуп. Ведаў я аднаго - за вярсту на казе не пад'едзеш.

С к а р ы н а (ускоквае з месца). Лявонка вярнуўся з Гданьска?!.

В а р т а ў н і к. І не адзін - калі ўсё будзе ціха, прывяду я табе сёння пляменніка.

Скарына абдымае Вартаўніка, цалуе яго.

Не абдымайся - я не баба і тым больш не дзеўка. А пляменнік прасіў, каб ты напісаў усе паперы, якія нам у судзе на карысць будуць. Я, кажа, у судовых

справах ні выплюнуць ні праглынуць.

С к а р ы н а. Затое мне ў іх давялося не аднаго сабаку з'есці.

В а р т а ў н і к. Тады пішы і мяркуй, як мы за тваю адседку некаму бакі намнём.

С к а р ы н а. (весела, узбуджана). Ды давядзецца ўжо!.. (Ціха.) А пляменніка Рамана сюды не вядзі - пастка ўсім тром. Закрыецца - не вылезем.

В а р т а ў н і к. Сапраўды, гэта нікому не ў шапку, як нячысцік падкоціцца. (Вяртаецца, вымае з-за пазухі скрутак.) Аладкі з'ясі. Анэльчыны, з макам.

С к а р ы н а (бярэ скрутак). Еш дурань, бо то з макам...

В а р т а ў н і к. Не забыўся полацкай прымаўкі?..

С к а р ы н а. Памятаю...

Вартаўнік выходзіць. Грымяць запоры.

Сцэна зацямняецца.

ІХ

З успамінаў Скарыны

Кёнігсберг. Герцаг Альбрэхт праглядае ліст з падвешанай да яго пячаткай.

З'яўляецца Скарына.

С к а р ы н а (з паклонам). Рады вітаць вас, пан герцаг...

А л ь б р э х т. Рады вас бачыць, шаноўны доктар. Мне ўчора сказалі, што вы атрымалі ад сваіх блізкіх нядобрую вестку, якая вымагае часовага ад'езду

з Кёнігсберга.

С к а р ы н а. Так, ваша міласць, і толькі таму, каб знайсці справядлівасць у судзе і абараніць свае маёмасныя правы, парушаныя несумленнымі людзьмі... Хоць больш за ўсё мяне занепакоіла раптоўнае нагоршанне здароўя жонкі... Пры ёй двое

малых.

А л ь б р э х т. Вельмі вам спачуваю.

С к а р ы н а. Шчыра дзякую.

А л ь б р э х т (крыху напышліва). Спадзеючыся на наша хуткае спатканне, калі вы вернецеся да нас сям'ёю, і пацвярджаючы нашы самыя сардэчныя да вас адносіны, мы рады дапамагчы вам нашай просьбаю да слаўнага друга нашага канцлера Гаштольда быць да вас уважлівым і спагадлівым.

С к а р ы н а. Сардэчна дзякую вам.

А л ь б р э х т. Мне надзвычай прыемна зачытаць наша пасланне да пана канцлера, каб тым самым яшчэ раз выказаць нашу вам глыбокую павагу і самыя высокія ацэнкі вашай годнасці. І не доўгага нашага знаёмства было дастаткова, каб мы палюбілі вас назаўсёды.

С к а р ы н а. Вельмі крануты. Вельмі...

А л ь б р э х т ( не гучна, але ўрачыста чытае пасланне). «У абарону пана Францыска Скарыны з Полацка, доктара медыцыны.

Да пана Гаштольда, 16 мая.

Паклон шлём і ўсякае зычанне са шчырай гатоўнасцю нашай да ўчынення рознага роду міласцей. Знакаміты і высакародны, з выдатных сяброў найдаражэйшы.

Не так даўно прыбыў пад нашу ўладу выдатны і шматвопытны муж Францыск Скарына з Полацка, доктар прыгожых мастацтваў і медыцыны, даравіты выкладчык, падданы Вашай высокай Міласці і найслаўнейшага горада Вільні грамадзянін. Звярнуўшы

ўвагу як на яго сапраўдны і дзівосны талент, так і найвышэйшае майстэрства, якое ён дэманструе са здзіўляючым бляскам і вопытнасцю, якую набыў, відаць, не інакш як толькі праз сваю шматгадовую працу і падарожжы дзеля пазнання мноства ведаў,

мы міласціва прыпісалі яго да ліку і кола нашых падданых і верных мужоў і паставілі яго ў рад тых, да каго прыхільна адносімся...