Пад страхам смерцi (на белорусском языке)

Лябро чырванеў, бы школьнiк. Няўжо гэты аднаногi монстр думае, што ён яшчэ i жанчыну шукаць яму павiнен?..

- Мы бавiлi разам неблагiя хвiлiны, гэтага я адмаўляць не буду... Амаль што сябрамi сталi, во як!.. Так i быць, скажу тое, што думаю... Цяжка мне будзе iсцi за тваёю труной... Цябе ж на Паркэролi, мусiць, пахаваюць, га?..

- Я ўжо купiў сабе месца на могiлках...

- Выдатна!.. На могiлках лепш, чым пад вадою... Дай пляшку, Аскар... Не, выпi спачатку сам... Ну, пi!.. Хай твая баба скуголiць - рабi тое, што кажу табе я...

Тысячы, сотнi тысяч, мiльёны людзей жылi - i не так ужо далёка ад iх нармальным жыццём. Хiба ж можна было цярпець больш гэтакi здзек з сябе?..

- Што мяне дзiвiць, Аскар, дык тое, што ты быў тады такi хам... Ты ж цяпер зусiм далiкатны чалавек... У прынцыпе, ты стаў тыповы буржуа... Ну, прызнайся, што так... Iду ў заклад, што ты нашмат багацейшы, чым кажаш... На бiржы не гуляеш?

- Трошкi.

- Во як яно ў цябе выйшла... А я яшчэ сумняваўся... Заўваж, пачыналi мы абодва аднолькава... Хто ведае, можа, калi б не гэты твой фокус з пiрогаю, каб не мая дзеравянка, i я стаў бы кiмсьцi накшталт цябе... Ну i гад ты быў!.. Падумай, што ты зрабiў: пакiнуў чалавека, белага чалавека, у афрыканскiм балоце, без анiякай надзеi выбрацца адтуль... Дагэтуль не разумею, як гэта здолеў я ўратавацца... задумваўся ты хоць калi-нiкалi пра гэта?.. А напiсаў ты мне што тады?.. Я i цяпер гэтакiх слоў не вымаўлю, хоць i не буржуа, як ты... Ты нават уявiць не можаш, падарваў ты маю веру ў людзей...

У такiя моманты Лябро нават паварушыцца не смеў, бо бояўся, што гэта здарыцца менавiта зараз. Стараўся не пакiдаць малаток паблiзу ад Жуля...

- Баiшся памерцi, га?.. А мне дык глядзець на цябе смешна, бо напляваць мне на смерць... Ты таму баiшся, што стаў буржуа, што табе ёсць што трацiць...

"Ну, - думаў Лябро, - калi табе няма чаго трацiць..."

- Я нават не ведаю, цi жывыя яшчэ мае бацькi... Была сястра, збiралася замуж, але так нi разу i не аказалася... Не дай Бог, таксама шалапутная...

Цiкава, падумаў раптам Лябро, а якое ў яго прозвiшча? Там, у Габоне, ён падпiсаўся на гэтым праклятым шчытку проста: "Жуль".

- Прозвiшча?.. Шапю... Ты хiба не ведаў?.. Жуль Шапю... Не горшае за тваё, га?.. Iду ў заклад, што ёсць на свеце i вельмi прыстойныя людзi з прозвiшчам Шапю... Дай пляшку... Не... Трымай... Я пытаюся ў сябе iншы раз...

"Чаму ён раптам прыўзняўся?" - падумаў Лябро i ўхапiўся за сядзенне. Ён уклаў у гэты рух усю сваю сiлу. Але адчуў, што спацеў, толькi тады, калi заўважыў: устаў Жуль, каб схадзiць да ветру.

I тут у галаву Лябро закралася думка:

"Час настаў..."

Лябро дрыжаў - у iм вiравала цяпер усё тое, што перажыў ён побач з гэтым страшным чалавекам... Ён таксама ўстаў i ступiў два крокi...

IV

Былы мэр Паркэроля забыўся на ўсё, што так старанна абдумваў: i на кватармайстра-вартаўнiка, i на рыбакоў, якiя павiнны былi вяртацца на выспу з другога канца Паркэроля, i на старога ў каланiяльным шлеме.

Дазорац з маяка, якi пазiраў на мора ў бiнокль акурат у тую самую хвiлiну, расказваў пасля:

- Прыблiзна без дзесяцi восем, гледзячы ў бок мыса Мэд, я заўважыў, што пан Лябро i гэты ягоны дзiвак-прыяцель стаяць каля самага борта "Люстраной шафы", абхапiўшы адзiн аднаго. Спярша я падумаў, што некаму з iх стала блага i другi прытрымлiвае таварыша, каб той не ўпаў у ваду. Але пасля зразумеў, што яны боруцца. Лодка была ад мяне за некалькi сотняў метраў, i ўмяшацца я нiяк не мог. I вось урэшце яны ўпалi разам на планшыр*, i лодка перакулiлася...

* Планшыр - парэнчы ўздоўж борта лодкi.

Рыбак Вiяль у той момант разам са сваiмi двума сынамi агiнаў мыс Мэд.

- Я ўбачыў перакуленую лодку, - расказваў Вiяль, - i пазнаў, што гэта была "Люстраная шафа". Я заўсёды казаў, што судна пана Лябро калi-небудзь конча перакулiцца, бо надта ўжо шмат усяго на iм пабудавана i кабiна дужа высокая... У той момант, як мы заўважылi пана Лябро i гэтага вар'ята ў вадзе, яны яшчэ вiслi адзiн на адным... Я падумаў быў, што пан Лябро, добры плывец, ратуе аднаногага, якi ўпаў у ваду i, мусiць, не ўмее плаваць... А гэты чалавек, як часта бывае, учапiўся ў яго ад страху кляшчом...

Стары, што не знiмаў нiколi свайго каланiяльнага шлема, не бачыў нiчога.

- Я якраз выцягнуў добрую скумбрыю... Лодка пана Лябро была на ўсход ад мяне, i сонца сляпiла вочы...

Такiм чынам, нiхто не мог дакладна расказаць, што ж здарылася на самай справе. Нiхто, апроч Лябро, якi выйграў бой.

А было ўсё так.

Калi ён падышоў да Жуля i штурхнуў яго, той, устояўшы неяк на нагах, павярнуўся назад, i Лябро ўбачыў у колькiх сантыметрах ад сябе ягоны скрыўлены твар. Толькi не злосць, не лютасць былi на iм, а неверагодны жах.

Але, неверагодны, бо цяпер перад Лябро стаяў зусiм iншы, непадобны на ранейшага шаленца чалавек, вочы якога малiлi пашкадаваць яго, вусны дрыжалi...

- Не трэба, пан Лябро!

Ён сказаў не "Аскар", як звычайна, а "пан Лябро"!

Нават голас яго нельга было пазнаць, столькi чулася ў iм мальбы: i Лябро стала шкада гэтага слабага цяпер чалавека. Ды позна было ўжо. Адступiць ён не мог. Хоць бы таму, што замах ён ужо зрабiў. Што станецца пасля гэтага, пашкадуй ён Жуля, з iм самiм?.. Як паводзiць сябе з чалавекам, якога ты спрабаваў забiць?.. I як будзе абыходзiцца з табою той самы чалавек?.. Не, адступленне стала ўжо абсалютна немагчымае.

Па сутнасцi, усё здарылася ў адзiн момант.

Лябро моцна ўдарыў Жуля плячом, але той невядома як паспеў ухапiцца за яго.

Кароткi час яны яшчэ ўтрымлiвалi нейкiм чынам раўнавагу на невялiкiм судне, якое ўжо гайдалася, бы ў шторм.

Абодва цяжка дыхалi, абодва адчувалi страх.

Хто каго?

Сiлы былi прыкладна роўныя.

- Паслухайце, я... - прахрыпеў Жуль, але цi ж мог Лябро пачуць што-небудзь цяпер? Адзiн павiнен быў прайграць у iх паядынку.

За борт упалi абодва, бо "Люстраная шафа" перакулiлася.

Жуль i ў вадзе здолеў учапiцца за Лябро. Ён адчайна спрабаваў яшчэ нешта сказаць, але марна, бо захлёбваўся вадою.

Пачуўся буркат матора. Да iх наблiжалася чыясьцi лодка. Нейкiм чынам, проста iнтуiтыўна, Лябро здагадаўся, што гэта лодка Вiяля. Жадаючы вызвалiцца, ён ударыў Жуля ў нос з такой сiлай, што ажно адчуў боль у костках параненых пальцаў.

Нарэшце ўсё скончылася...

- Трымайцеся, пан Лябро! - бы ў сне пачуў голас Вiяля.

Лябро згубiў у вадзе акуляры, ногi заблыталiся ў лёсцы.

- Хапай яго, Фердынанд! - крыкнуў Вiяль аднаму з сыноў.

Яго зачапiлi бусаком i трымалi над вадою, быццам нейкую цяжкую торбу, якую не стае сiлы падняць. Бусак балюча ўрэзаўся ў бок.

- Трымай мацней, тата!.. Чакай, я ўхаплю яго за ногi!

Праз якiсьцi час Лябро ляжаў на дне Вiялевай лодкi. У вачах у яго былi слёзы. Стары рыбак i яго сыны думалi, што гэта вада, але сам Лябро добра разумеў, чаму ён плача...

* * *

Манiць яму амаль не давялося. Хлусiлi за яго ўсе паркэрольцы, хлусiлi, не падазраючы, што дапамагаюць тым самым свайму былому мэру. Кожны жыхар мястэчка, усёй выспы прыдумаў i расказваў гiсторыю, якая здарылася ў моры, яшчэ да прыезду следчага.

- Вы яго добра ведалi? - спытаўся ў хворага Лябро, якi ляжаў у ложку, камiсар палiцыi, упэўнены, што так яно i было.

- Я сустрэў яго ў Афрыцы, вельмi даўно...

- I ласкава далi яму прытулак... А ён круцiў вамi, як толькi хацеў... Нам ужо багата пра гэта расказалi... Нiкому тут жыцця не даваў...

- Але...

- Пiў з самага ранку, усiм хамiў, пагражаў... Калi здарылася ўсё гэта з вамi ў моры, ён паспеў ужо да таго выпiць дзве бутэлькi, цi ж не так?..

- Я ўжо i не памятаю...

- Сама меней дзве, калi меркаваць па астатнiх днях... Ён вас абразiў... Мажлiва, накiнуўся на вас. Ва ўсякiм разе, вы бiлiся...

- Бiлiся...

- У вас не было з сабой нiякай зброi?

- Не... Я нават не ўзяў у руку малаток...