Сапраwдная апалогiя Сакрата (на белорусском языке)

7. Даўней, калi гонар айчыны i спiсы воiнаў клiкалi мяне забiваць ворагаў цi быць забiтым, я першы кiдаўся ў бой i апошнi выходзiў, а ў душы я пацяшаўся з вайны. Я разважаў, што пасля бiтвы мае таварышы кiнуцца ў навакольныя вёскi рэзаць безабаронных сялян, рабаваць што трапiць пад руку i гвалцiць жанчын. У выпiўцы зраўняцца са мною не было каму. Я мог пiць кубкамi дваццаць гадзiн запар, i, калi мае сабутэльнiкi валялiся пад сталом у ванiтах, я, цвёрда стоячы на нагах, з узнятай галавою вiтаў узыход сонца - гэты сапраўдны цуд i, забыўшыся на свае нягоды, абыякава пляваў на бераг Леты. Наконт кахання што пра гэта казаць? Вы ж самi далi мне мянушку - божы казёл, сатыр. Толькi на жывот плячысты я не быў. Еў адзiн раз на дзень, ды i то мала, бо я быў вельмi таўсты, i гэта магло мне пашкодзiць. Мне хацелася, каб страўнiк быў лёгкi, а розум жвавы i ясны.

8. Хто шмат спiць i мала есць - гароднiну, фасолю, пераспелыя маслiны, ячны хлеб - той не пакутуе на зацвердзь жывата. У таго не ржавее i не кiсне кроў, у яго не бывае прышчыкаў, скулля i гемарою. Пад першымi залацiстымi промнямi я вандраваў у далёкiм полi. Там я знаходзiў якое-небудзь ладнае месцейка на ўскрайку сасняку, на сонцы, каб яно мяне сляпiла, i прачулена прыносiў Мацеры-багiнi цэлую гекатомбу. I багiня запiсвала гэта ў сваю бухгалтарскую кнiгу. Яна прасвятляла мае вочы, абвастрала мой розум, давала добры настрой i надзяляла цярплiвасцю. О, я не стаў бы такiм вялiкiм чалавекам, калi б мае вантробы не працавалi так добра! Страўнiк у мяне быў, як у iндыка. Я мог глытаць i страўлiваць нялушчаныя арэхi, iржавыя цвiкi i прыгаршчы пяску. Зiрнiце во на мае зубы! Трыццаць два - як ядраны мiндаль! I ўсё ж я еў мала. Я мог наогул не працаваць, а значыць, не браць удзелу ў палiтыцы.

9. Маючы такi магутны арганiзм i добры настрой, чаму ж я не сеяў наўкола радасцi i бадзёрасцi, а толькi разлiваў усюды атруту i жоўць? Бо ў мяне магутны розум i я вас бачыў наскрозь, быццам шкляных. I, ведаючы, што я вас не выпраўлю, я смяяўся з вас. О, iронiя - рэч не самая простая. Гэта i гульня i мастацтва. Трэба мець багатае ўяўленне, вялiкую развагу i багаты жыццёвы вопыт. Трэба ўмець гуляць ёю лёгка i весела, без намаганняў. Iронiя не пачатак: не, гэта - канец фiласофii. Трэба прайсцi спярша праз драму одуму i адчаю, каб дайсцi да смеху, да горкага смеху. Калi зможаш дайсцi.

10. Часцей за ўсё я стараўся не бачыць вас. Часам я iшоў да мора, часам у палестру. Побач з дзецьмi, з iх дужымi i зграбнымi, як каласы, целамi я забываўся гэтак жа, як i перад бязмежным морам цi вясновай ранiцай. Смех, гоман, гарэзлiвая тузанiна i вясёлы вецер паволi ап'янялi мяне i ахiналi салодкай меланхолiяй. Мне хацелася стаць неразумным дзiцём, i на мяне навальвалася неадольнае жаданне паваляцца ў пыле, як робяць гэта ўлетку аслы з сядлом на спiне, i раўцi-раўцi, як яны. Калi б у той момант да мяне хто-небудзь падышоў, каб вывесцi мяне з маёй летаргii, я б разадраў яго на шматкi. А потым я iшоў, панiклы i задуменны, i лiчыў крокi - дзесяць... тысяча... дзве тысячы... Я i сам не заўважаў, як апынаўся на лузе. Вось, вось, вось! Я хвастаў кiем па траве, i яна слалася па зямлi. Так я супакойваўся i забываў, што я не стану дзiцём, вы - людзьмi.

11. Лета! Залаты час для бядоты. Толькi летам жылi поўным жыццём маё цела i мае думкi. Уся мая iстота гучала i пенiлася радасцю, як серабрыстая таполя на беразе, поўная бляску, птушак i цыкад. А сярод карэння тулiлася мая душа, як змяя з высока ўзнятай галавой, i грэлася на сонцы, збiраючы атруту. I бяда таму, каго яна ўкусiць! I собiла ж вам судзiць мяне слаўнай летняй парой, у квiтнеючым траўнi! Якраз тады, калi ў мяне асаблiва шмат атруты. Каб цяпер была зiма, вы б ад мяне i слова не пачулi. А цяпер я насмiхаюся i радуюся, кусаючы вас.

Тут Сакрат каўтануў слiну, кашлянуў раз-другi i працягваў. Ён пачаў апавядаць суду пра звычайны дзень свайго жыцця.

12. Лежачы ў двары на ваяцкiх коўдрах пад зоркамi, я ўсю ноч не мог стулiць веяў: не давалi заснуць мошкi, блашчыцы, думкi. Мошак мне пасылалi зоркi, блашчыц - сцены (хацiна ж старая, ведаеце), а думкi прыносiла злосць. Здаецца мне, што злосць - гэта боская стыхiя. Мазгi мае заўсёды працуюць, нават калi я засну. Я аналiзую дзённыя размовы, расстаўляю iх па парадку, размяркоўваю. Вось так я i знаходжу знiшчальныя пярэчаннi, якiя i выдаю ранiцай на гарадскiм пляцы. Вось пабачыш, што я зраблю з табою, пане Нехта. Паступова ўсё ўнутры ўва мне супакойваецца, i, калi ўжо робiцца зусiм позна, павольна i цяжка заплюшчваюцца мае вочы. А ледзь толькi паружавеюць шчокi дзяннiцы, я падскокваю i кукарэкаю пеўнем, дражнячы Ксанцiпу.

13. Яна прыносiць мне сняданак (вiно i хлеб у глiняным кубку) i, буркочучы, iдзе да крынiцы па ваду. Потым вылiвае мне на галаву поўнае вядро. I пакуль я паспешлiва выцiраюся рукавамi i расчэсваю пальцамi бараду, яна пачынае дапякаць мяне: "Цэлую ноч не даў мне заснуць. Брыкаўся, хроп, скрыгатаў зубамi i смярдзеў часнаком. Хоць бы дзяцей пасаромеўся!" (Усе мы спiм у двары, на зямлi, адно каля аднаго.) Тут у мяне вырастаюць крылы, я шчыпаю яе за локаць - i ў дарогу! Калi толькi яна не аблае мяне зрання, я ўвесь дзень хаджу кiслы i невясёлы.

14. Раней чым узыдзе сонца, я збiраю букет кветак i выходжу. Парачка вераб'ёў спалохана ўспырхвае i крэслiць у паветры дзве светлыя лiнii ад конскага гною, што ляжыць на дарозе, да вяршынi суседняга персiкавага дрэва. Я паварочваю направа i выходжу на прастор... у сады... у далiны, каб глыбей уздыхнуць i даць душы палёгку. Здаля, з вялiкай дарогi, даносiцца грукат першых павозак, што спускаюцца ў Афiны, поўныя свежай гароднiны. Неўзабаве плямканне падкоў па бруку i лаянка паганятых злiваюцца ў суцэльны гул. З вёдзер i ночваў выплёхваюць мыльную ваду i памыi. Старэчы кашаль i пляўкi пляскаюць аб галовы багоў. Старыя карчы! Прачынаюцца завiдна i iдуць судзiць цi засядаць у народным сходзе за грошы. Пакуль я спускаюся на базар, зграi мух, пыл, смурод, чалавечы бруд паскудзяць некрануты дзень.

15. Я бачу, што мiж калон сабралiся Калiя, Прыфцiс, Дэдэ, Гiна, Дэдэгiна вялiкiя людзi. З iмi i пан Нехта. А калi няма, дык прыйдзе. Я падыходжу i жадаю ўсiм добрага ранку. Я паведамляю iм важныя навiны дня - пра асла Мялецiя, якi ўчора адвечарку сарваўся з прывязi i пабег у Туркуванню следам за манернай аслiчкай, пра скiслае вiно дзядулi Хрыста, пра Папаламбрэну, якая нарабiла ляманту на ўвесь квартал з-за гурка, што купiла ўчора на базары ў гандляра зелянiнай. Гурок той быў i малы, i горкi, як асiнавая кара.

16. Але хто ж гэты пан Нехта? Сафiст, палiтык, вершаплёт. З тых, хто лiчыць сябе ўсёведным i ганарыцца сваiм уменнем хлусiць. Я прымушаў iх шалець. Не таму, што хацеў здавацца лепшым за iх. Якая рознiца - быць першым цi апошнiм мiж апошнiмi, што ўяўляюць сябе першымi? Я iх душыў, як душаць блашчыц, бо не iмкнёмся ж мы палепшыць блашчыц i выратаваць ад iх суседзяў цi будучыя пакаленнi элiнаў. Толькi адзiн воўк, як сцвярджаюць, змог перавыхавацца i стаць богабаязным, адмовiўся есцi жывую плоць i еў толькi вараную траўку, па якую зрання хадзiў на базар.

Што ж да вас, мала чаго вартых плебеяў, то, акрамя жалю, я да вас нiчога не адчуваў. Нi розум ваш, нi сэрца, нi справы не належаць вам. Вы адчуваеце, думаеце i робiце тое, што выгадна Ваўку. Ваўкi давялi вам, што, па справядлiвасцi i паводле волi божай, iм наканавана есцi чалавечыну, а вам вараную гароднiну, дый то, калi знойдзецца.

17. Сафiсты! Якая велiч! Яны прыходзiлi здалёку. Высокiя, таўстыя, задаволеныя. Як людзi, што аб'ездзiлi паўсвету, яны за якi-небудзь тыдзень рабiлiся сапраўднымi, прыроднымi афiнянамi. Апранутыя ў чырвоныя мантыi, абсыпаныя залатымi зоркамi, завiтыя i нафарбаваныя перад люстэркам, яны ступалi няспешна i паважна, нiбы цары, абапiраючыся на свае разныя посахi з навершам са слановай косцi. Яны лiчылi нас правiнцыяламi, а хiба ж мы iмi не былi? Чужы акцэнт надаваў iх прамовам пявучасць i слодыч. Так нязвыклае маўленне тонкiх вуснаў i лёгкая касавокасць чуллiвых вачэй робяць жанчын яшчэ больш прывабнымi i жаданымi. Кожнае iх слова грымотна гучала ў вашых вушах, быццам гэта мянялы спрабавалi манеты на каменi, але вы нават не iмкнулiся адрознiваць сапраўднае ад фальшывага. Пегас iх рыторыкi ўзнiмаў вас да бясконцых вышынь iх узнёсласцi, а ваша сэрца, быццам Пентэлейская пячора, падвойвала i патройвала рэхам iх прамовы. Губляючы глебу пад нагамi, вы напрыканцы страцiлi i самiх сябе, ператварыўшыся ў ценi падземнага царства. Варта толькi мне было ў iх спытаць: "А цi ёсць у вас палiтычныя правы, каб гэтак гарлапанiць?" - як вiдовiшча адразу псавалася. I з вышыняў, дзе вы луналi, вам даводзiлася ляцець старчака на каменне i разбiвацца, нiбы чарапахам старога Эзопа. Хiба ж можна было мяне цярпець?