Гiсторыя Ролянда

Мы маўчалі. Хоць нам і здалося, што казка ня вельмі дарэчы, але з тых часоў мы ніколі ня плюшчылі манэткі.

8C. Уцёкі ды туляньні. У новай кватэры

Аддаўшы ўросламу агенту сакваяж з банкнотамі, я ўступіў у кватэру.

Забудова 1960 года, апошнія дваццаць гадоў пад арэндай, санвузел сумешчаны. Вітальня зь ціхамірнымі шпалерамі колеру рачной хвалі, прадоўжная тумбачка на ножках, забытыя вусьцілкі. Пад вымыкальнікам убіты дзюбель, на ім вісіць прыгожы грабянец. Я сеў на тумбачку і прымерыў вусьцілкі: вялікія, але можна абрэзаць.

Пакой з паркетам і кніжнай шафай. Кожны дасьведчаны жыхар пакінуў у шафе літаратурны сьлед: сяброўкі-прадаўніцы складвалі стосікам іранічныя дэтэктывы; інжынэр зь цяжарнай жонкай пэдантычна сартаваў сіненькіх кішэнных Паланіка, Павіча й Муракамі; духоўна сталы маляр паставіў у кут абраз і завёў карычневы агульны сшытак, куды школьным почыркам перапісваў малітоўнік.

Кухня: цэгла, алей. Верхні пласт быў бэжавы, а ў месцах удараў начыньня аб сьцены праглядалася гісторыя рамонтаў: блакітны, зялёны й цёмна-зялёны пэрыяды. Адчуваючы хваляваньне археоляга, я азіраўся. На кожнай са шматлікіх гарызантальных паверхняў грувасьціліся чайныя прылады: чайнікі для кіпячэньня, імбрыкі для заваркі, скрыні для гарбаты, гурткі, сподкі, прыхваткі, падносы. Калі я адчыніў адну з шафак, у мяне заняло дух – ён быў поўны імбрычкаў, кубачкаў, чайных скрыначак, падсітачкаў, падставачак, а ў глыбіні хаваліся яшчэ нейкія малазразумелыя заварныя рэчы. Як істоце ўразьлівай, мне адразу ж захацелася выпіць чаю. Я паставіў грэцца ваду ў чайніку са сьвістком і асьцярожна патрос вялікую чайную скрыню, якая стаяла на палічцы над плітой. Пустая. І другая, меншая, пустая. І ўсё зьмешчаныя ў межах дасяжнасьці скрынкі таксама аказаліся пустыя. Акрамя адной – у ёй, па іроніі гаспадароў, захоўвалася кава ў зернях. Але ж мае нясьмелыя пошукі неўзабаве ўвянчаліся пачатым пакункам «Yoga tea». Выбраўшы кубак з качачкай, я заліў пакецік саламянага колеру кіпенем і счакаў чатыры хвіліны. Водар быў цудоўны, смак быў цудоўны, эфэкт быў супакойлівы і расслаблівы. Узьлезшы на прадоўжную тумбачку і падціснуўшы ногі, я ўявіў сябе шакалядным індыйцам, які плыве па хвалях супакою на белым лётасе, кудысь у глыбіні часоў, да 1960 году да нашай эры.

8D. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра адвароты партрэтаў

У юнацтве, калі нам з брацікамі было няма чым заняцца, мы ішлі ў майстэрню да Валіка і бавіліся там да самага вечара – валяліся на канапах, палілі ў столь, расказвалі анэкдоты й елі інжыр. Валік рана выславіўся сваімі партрэтамі, меў шмат заказаў і няспынна працаваў, але супраць нашай бязьдзейнай прысутнасьці не пярэчыў. Па першасьці, калі Валік не пасьпяваў да тэрміну, ён нават прасіў нас дапамагчы й даручаў падмаляваць акуляры альбо бародкі, аднак хутка пераканаўся ў нашай непрыдатнасьці да вытанчанага і дазваляў толькі зьбіваць падрамнікі дый падпісваць назвы на адваротах. Мы стараліся як маглі! Сьціснуўшы да пасіненьня вусны, мы каліграфічна выводзілі: «партрэт Я. К. у туніцы», «партрэт Я. К. на маскарадзе», «партрэт В. Б. з кіем». Часам мы свавольна дадавалі розныя недарэчныя падрабязнасьці: «малявана ля падножжа Фудзі пры паўднёвым ветры», «малявана сэпіяй пад узьдзеяньнем сангрыі» альбо «памятайце: партрэты выяўляюць ня зьнешнасьць, а ўнутранасьць». Валік, як даведаўся пра нашыя забаўкі, моцна раззлаваўся і наогул забараніў чапаць свае партрэты. З тых часоў ён нават падрамнікі майстраваў сам, хай крывенькія, затое без падвохаў. Як жа мы зьдзівіліся, калі празь некаторы час выявілі, што ён пакрысе зразумеў, асмакаваўся і цяпер сам піша на адваротах партрэтаў разнастайныя сэнтэнцыі, максымы й нават лірычныя нататкі.

«Чалавечае жыцьцё падобнае да жыцьця спэрматазоіда. Кожны з нас з усіх сілаў імкнецца, але большасьці не ўдаецца нават дасягнуць маціцы жыцьця, ня кажучы ўжо пра запладненьне».

«Чым больш мэтаў ты дасягаеш, тым ты бліжэйшы да бязмэтнасьці».

«Глупства – гэта прыгожа. Бязглуздая дзяўчына выходзіць з грамадзкай прыбіральні каля гастранома з пыхай герцагіні Германцкай. У захапленьні я заміраю і прапускаю трамвай».

8E. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра філязофію

Калі мой брат Колік чарговым разам вярнуўся з турмы, мама зноў на яго навалілася: ідзі працаваць! Скраў – сеў – скраў – сеў, табе яшчэ не надакучыла? Ужо барада хутка сьсівее, а ты ўсё бяз клёку ў галаве. І неяк прыпала гэта яму на настрой, лягло на душу, і Колік наважыўся. Але працы ў нашым мястэчку было мала, а для чалавека, які сябе паважае – дык і зусім анічога ня знойдзеш. Адна непрыстойнасьць: мясьці вуліцу, сьвідраваць дзіркі, прадаваць вымыкальнікі. І Колік прыдумаў уладкавацца настаўнікам. Тлумачыць дзеткам правільнае жыцьцё – годны занятак. Ён пазычыў у Толіка сьвяточны гарнітур і прыйшоў у школу. Настаўнікаў не хапала, і дырэктар ахвотна прыняў яго – весьці працу й фізкультуру, на пачатак. А то ўсё сам ды сам.

І справа пайшла! На занятках дзеткі вастрылі напільнікамі арматуру, на фізкультуры сядзелі на кукішках, не адрываючы пяткі ад зямлі – хто даўжэй. Дырэктар заходзіў, ухваляў. Праз тыдзень Колік падахвоціўся весьці яшчэ й філязофію. Давай! Чаму не? Пэдагог ты здаецца добры.

– Ну што? – сказаў Колік, увайшоўшы ў клясу ў панядзелак раніцай. Тоўстыя хлопчыкі ў акулярах, дзяўчынкі з касіцамі. Глядзелі на яго. – Прадмет наш называецца «філязофія», а не «гісторыя філязофіі», таму усялякімі там дасакратыкамі я вас мучыць ня буду. Ведаеце, дзеткі, адзін знакаміты джазмэн сказаў: жыцьцё кароткае, а музыка цудоўная; такім чынам, разумней за ўсё спажываць як мага больш часу на музыку. Бачыце, як у некаторых атрымоўваецца рабіць слушныя высновы з дурных перадумоў. Жыцьцё ў яго кароткае, вось асёл! Яно вельмі доўгае, дзеткі. Але гэта зусім ня значыць, што трэба шмат балбатаць. Таму даволі балбатні, пачынаем заняткі!

І яны дзьве гадзіны запар слухалі джаз на клясным прайгравальніку, Джэні Лі ды Лісу Экдаль.

Але дзецям такі падыход не спадабаўся. Тоўстыя хлопчыкі ў акулярах спадзяваліся пачуць пра Ніцшэ, дзяўчынкі з касіцамі чакалі падрабязнасьці пра трагічнае каханьне Абэляра. Дзеці пайшлі й паскардзіліся дырэктару. Дырэктар паклікаў Коліка да сябе і зрабіў яму нагонку. Колік спачатку хацеў зарэзаць дырэктара, але потым падумаў, што той не такі ўжо й вінаваты, і звольніўся. І з тае пары ўжо ніколі не працаваў.

8F. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сьвежасьць успрыйманьня

Кожны год на першае верасьня тата дарыў нам з брацікамі вялікую скрыню шакалядных пернікаў. У дзяцінстве мы проста млелі з гэтых пернікаў, і цэлы доўгі год старанна чакалі іх – каб тым жа вечарам старанна падзяліць іх на роўныя кучкі й навыперадкі зьесьці, сапучы і ўздрыгваючы з задавальненьня. Але час бег, густы сталелі, і мы паціху халаднелі да шакалядных пернікаў. Цяпер, калі тата, трыюмфальна абводзячы нас вачыма, адчыняў сакваяж і даставаў карычневую скрыню, мы ветліва дзякавалі яго, але ўжо ня біліся за права яе адкрыць, а чакальна пастуквалі пальцамі і ўздымалі бровы, цьмяна спадзеючыся на нешта большае, ці то на каньяк, ці то на цыгары, ці то на адпіс, мы й самі ня ведалі, на што. А аднойчы, калі Валік дазволіў сабе пазяхнуць ва ўрачысты момант, тата пасур'ёзьнеў, сеў з намі за стол і распавёў такую ​​казку:

– Жыў-быў на сьвеце адзін цырульнік. Няблага ішлі ў яго справы – людзі валілі, грошы вадзіліся, здароўе не заўважалася, жонка й малыя дзеткі і ласкавыя былі, і вясёлыя. Цякло жыцьцё, цякло й кожным днём цешыла, шмат, шмат гадоў. І ўсё б добра, ды вось толькі пачаў ён заўважаць з гадамі, што й неба ўжо не такое блакітнае, як раней, і аблокі не такія пульхныя, і лісьцікі ўвясну не такія клейкія. Ня дурань быў цырульнік, памятаў ён прымаўку пра старасьць і салодкасьць вады, і разумеў, што гэта не навакольле зьмяняецца, а ў яго самога густ да жыцьця слабее. І стаў марыць цырульнік пра тое, каб вярнуць сабе сьвежасьць успрыйманьня. Бывала, выйдзе да возера на зрыў, глядзіць удалячынь і сумуе. А аднаго разу стаяў ён так на беразе, і бачыць раптам – зорка падае. Ня доўга думаючы, загадаў цырульнік жаданьне: хачу сабе сьвежасьць успрыйманьня юнацкую! У той жа момант успыхнула зорка і згасла, а цырульніка рэзка скаланула і адпусьціла. І адчуў ён, як страпянулася ўнутры ўспрыманьне, скінула каросту дый зрабілася як у юнацтве – у сто разоў мацнейшае. Зажмурыўся ён са шчасьця, удыхнуў поўныя грудзі паветра... і выдыхнуў пасьпешліва – сьмярдзючае было паветра й цяжкае. Азірнуўся вакол: трава шэрая, дрэвы крывыя, неба бурае. Перасохла горла ў цырульніка са спалоху, дастаў ён з сакваяжу мінэралку, паўгадзіны таму ў гастраноме набытую, сербануў – а яна горкая, сьлізістая і зь пясочкам чорным. Закрычаў цырульнік, пабег, дый толькі адчувае, якія слабыя ягоныя ногі, якое адрузлае цела. Спыніўся ён, абмацаў сябе і здрыгануўся. Выхапіў люстэрка, зірнуў – і зноў закрычаў. І зразумеў тады цырульнік, што не ўспрыйманьне ягонае з гадамі прытупілася, а аб'ектыўная сапраўднасьць акашмарылася. Шмат гадоў яна кашмарылася патроху, а ён патроху прывыкаў. Вось як, дзеткі. А цырульнік гэтага ня вынес... адчыніў сакваяж, расклаў прама на зямлі брытвавы набор, дый...