Бурлiвая крынiца

Стаўся першым князем Вярнігор, распачаў слаўны род, які шмат мацаваў уладны пасад. Толькі не прайшло без следу помслівае чарадзейства. За тое, што зрабіўся князем нелітасцівым, сталі драбнець волаты, пакуль не сталіся людзьмі. Ды не згасла ў іх волатава кроў. Як і сказаў Вярнігор, чакала сваёй часіны. Люструе-адбівае крынічная вада, што зноў унукі становяцца дзядамі. Што прыходзіць з-за мора Дзвін, шукае мячом сабе шляху. Заваяваў княства, як заўсёды хацеў, адно не займеў ніводнага сына. Паклікаў найслыннейшых чарадзеяў, паабяцаў золата-срэбра, калі ўчыняць яны цуд.

— І абудзіліся тады схаваныя Вярнігорам чары. Не ад заваёўніка Дзвіна, ад волатавай крыві з’вілася на свет немаўля. Гэта ж ты, князёўна. Пазнаю, пазнаю цябе адразу. Не можаш забываць. Не ўмееш прабачаць. Забірай свае чары. Прарочу, прадказваю, што хадзіць па зямлі сіняй вадзе, няхутка ёй здабыць люд­ское аблічча. Памятай добра: як учыніш крыўду ды боль, стацца табе крыніцай. Уцякаць-вырывацца з таго палону, але ніколі не ўцячы.

Абяцала так ды знікла пад зямлёю сіняя крыніца. Вярнула мяне ў чалавечы свет. Не такі мілы, не такі прыгожы. Цяжкі, непрыветны. Калаціліся-прасіліся на волю чары зямлі, казалі мне, што не жадаюць болей таіцца. Не прасіцеся, рабіце лад, а не ляда. Гневаліся чары агню, патрабавалі сабе ежы-спажывы. Нялёгка загадаць ім маўчаць. Цяжка дыхалі чары паветра. Не, вы не збяжыце знішчальнымі віхурамі. Плакалі чары вады, глядзелі ў душу празрыстымі азёрнымі вачыма. Ды ўведаць іхняга жалю не ставала моцы. І чаго вы такія цяжкія. Чаму высах сіні калодзеж? Куды ж ты збегла, сіняя крыніца. Веру, што надакучыла табе зберагаць-вартаваць. Адно баюся, што анідзе болей не будзеш ты для зямлі ратавальнай вадою.

Баюся і глядзець у вочы князю-бацьку. Уведалі ўжо людзі, што знік калодзеж, што нехта туды хадзіў. Шукаюць, як ды хто. Не хачу, каб знайшлі невінаватага. Суровы ж князеў загад. Толькі не стае смеласці прызнацца. Як раней змаўчала, то цяпер ужо расказаць не магу. І не прысніцца, не прымроіцца мне, што магу стацца выгнанніцай.

— Паедзем, князёўна, з намі. Далёкі наш край, толькі там не будзем гнанымі.

Уцякаць з вамі, браты-каралевічы? Куды ж. Не спраўдзіла я пакуль Вярнігоравай надзеі. Як жа мне знікаць без гэтага?.. Для нечага ж чакалі мяне не адзін чалавечы век ягоныя чары. Я адчуваю кожнай крывінкай, як уздыхае імі зямля, пырскае агонь, па-кацінаму пацягваючыся ў гарачай печы. Дыхае імі паветра на поўныя грудзі, струменіцца глыбокая сцюдзёная вада. Мацнеюць чары, дужэе белы свет, збірае вялікую сілу. Збірае, аддае людзям. Дзівуюцца яны, але і радуюцца нечаканаму дарунку. А я думаю, думаю-спадзяюся, няўжо вернуцца, няўжо зноў будуць хадзіці па маёй зямлі волаты. Б’ецца волатава кроў. Не магла яна знікнуць, не магла мінуцца.

— Уцякайма з намі, князёўна. Абудзіліся чары тваёй зямлі, множаць яны і нашыя сілы. Толькі не зможам дапамагчы, як здагадаецца-знойдзе цябе князь Дзвін. А ён хутка ўжо знойдзе.

Не зможаце. Вы ж каралевічы. Не ведаю, чаму волатавы чары адгукаюцца вам, чужынцам. Яны ж чуюць родную кроў. Але не паеду я з вамі. Куды ж мне ўцякаць, як вяртаюцца на маю зямлю волаты. І таму кажу ім зноў:

— Што халадней за снег?

— Што пранізлівей за вецер?

А тады, як малодшыя, пакрыўдзіўшыся, ідуць ад мяне прэч, пытаюся ў каралевіча Браса:

— А што цямней за самую цёмную хмару на свеце?

І ўсміхаюся лёгка, згледзеўшы, як цямнеюць ад пранізлівага болю глыбокія вочы. Усміхаюся, каб не здагадаўся, што і мне трывожна-трывожна. Мяне ўжо знайшоў князь Дзвін. Чакала расчаравання і гневу. І цяжкай размовы. Не, зусім не гэтага дачакалася.

Не паглядзеў у мой бок, калі абвясціў чорным раннем:

— Гонар сваёй зямлі шануючы, славу сваёй зямлі шануючы, выбіраю будучага князя за адвагу, за спрыт, за мужнасць. Няхай жа ў бойцы выпрабуюць сябе каралевічы. За таго, хто пераможа астатніх братоў, пойдзе замуж князёўна. Ён і атрымае княжы пасад.

Пакланіліся мне браты-каралевічы. І кінуліся малодшыя біцца. Аж сярод лета нечакана з’явілася зіма. Наляцеў пранізлівы вецер, закружыўся з халодным сне­гам. Заслалі ўвесь свет сваім змаганнем. Круціцца вецер, валіць снег, рассыпаецца як тая мяккая порхаўка. Але і снег ветру не саступае, спавіў яго белымі стужкамі, як вецер не кідаецца, а снег яго трымае. Завыў, застагнаў вецер. Зарыпеў ад натугі снег. Загуло, закалацілася. Ды раптоўна знікла. Аціх вецер. У імгненне растаў снег. Хутка вярнулася на зямлю цёплае лета. Толькі не пабачыў болей аніхто малодшых каралевічаў. Шукалі-клікалі — не знайшлі. А можа, схавала іх сіняя вада, якая прабіваецца на гэты свет.

Сумныя сляды пакінулі тыя чары. Счэзлі, пачарнелі палеткі з садамі. Напалохаўся люд — цяжка яму зразумець, цяжка прыняць такое. І за ўчыненае ягонымі братамі, загадвае князь схапіць каралевіча Браса.

— Думаў, я не пазнаю цябе, каралевіч? Прыкрай была вашая ліслівасць. Звёў я ўжо са свету тваіх братоў і цябе звяду. Робіце толькі злое, чараўнікі. Не хадзіць вам па маёй зямлі аніколі.

— Хто сказаў табе, князь Дзвін, што гэта твая зямля? — прамовіў каралевіч Брас.

Прамовіў і абярнуўся цёмнай хмарай, такой, як некалі мною адчараваная. Прайшоўся вялікім страхам над лясамі-палямі. Не супыніць цябе самым вялікім войскам. Ані слязой, ані сілай. Заслалася хмарамі ўсё неба, знікла яснае сонца. Што хочаш ты ад маёй зямлі? Невінаватая ж яна ў тваёй страце.

— Князёўна, праз цябе загінулі мае браты.

Загінулі. Загінулі. Праз мяне. Як паўсвету знікла разам з імі. Заплачу крынічнай слязой, толькі перайду табе шлях. Чары зямлі і вады слухаюць слова маё. Ты забыўся, што чужы-чужаніца, каралевіч. Не хадзіць табе цёмнай хмарай над маім краем. Клічу, клічу чары.

— Вяртайся туды, адкуль прыйшоў, князь Дзвін. Бяжы, уцякай. Як не быў доб­рым, так і сам не чакай спагады, — сказаў Брас моцнае чарадзейнае слова.

Пабег Дзвін. Уцякаў, уцякаў.

— Няма Дзвіна, — казалі людзі. — Дзвіна. Дзвіна.

Шырокая, суровая Дзвіна. Пабегла туды, адкуль прыйшоў князь. А людзі не верылі, што гэта чары навечна зрабілі яго ракою.

Толькі і мае чары напаткалі цябе, каралевіч. Ледзь не захлынуліся, як у змаганні з блізкімі-роднымі. Пабялела цёмная хмара, глынуўшы моц зямлі і вады. Сталася лёгкай маленькай аблачынкай. Я знямела ад прадчування бяды, але паспела, паспела. Паўсталі чары волатавай крыві. Не было і не будзе анічога мацней за іхнюю веру, за іхнюю памяць.

— Князёўна, прыгожая, што ж ты нарабіла. Я так спадзяваўся на тваё добрае сэрца. Не, я не знікну, я не памру, адно не змагу табе дапамагчы. Не слухаецца мяне вада, не слухаецца мяне крынічная сіла.

Гэта добра, што не слухаецца. Збягу, збягу ад цябе, каралевіч Брас. Збягу ад таго, што адкрываюць мне цяпер ціхія, слухмяныя чары вады, адлюстроўваюць схаванае скрыўджанай на Вярнігораў род сіняй крыніцай. Ад волатавай крыві з’явілася на свет не адно немаўля. Жадаючы схаваць, панесла вада ў далёкія землі трох хлопчыкаў, трох братоў. Панесла ды абяцала вярнуць. Снег. Вецер. Хмару.

Як учыню крыўду ды боль, стацца мне крыніцай. Лавіць снег. Слухаць вецер. Абяцаюць яны ніколі не выпусціць мяне з палону. Як знайшлі, то баяцца страціць-згубіць. Хаваюцца за аблокамі. Прагныя да жыцця. Таго, якога не мелі. Не, не мінуцца аніколі снягі з вятрамі. Будуць шукаць сабе прыгажунь. А мне гэта бачыць, а мне назіраць.

Б’юся хвалямі. Клічу-плачу:

— Спраўдзі маё жаданне, каралевіч Брас. Спраўдзі, ты ж абяцаў. Не пакінь маю зямлю. Не пакінь мяне. Не пакінь.

І ты зрабіў-спраўдзіў. Браты твае верныя ганарацца табой, славяць твой горад, шэпчуць мне з-пад аблокаў:

— А брат наш слаўны. Брат слаўны. Бра. слаў. Бра. слаў. Браслаў.

Мінаю яго, збягаючы далёка-далёка. Б’юся хвалямі. Не радуюся вясёлым берагам. Хачу пазбыцца гора, забыцца на страту. Адбіваю ў плыткай вадзе лёгкія аблокі. Узіраюцца яны ў маю празрыстую плынь. І толькі я адна ведаю, што хава­юцца за аблачынкамі і прагныя, і страшныя. Як успаміны злой ды бурлівай. Як забытыя абліччы снягоў з вятрамі. Як тая белая хмара між празрыстых ды лёгкіх, што зноў і зноў растае над слаўным горадам летуценным туманам.