Над Бугам: выбранае

Каровы ціха стаяць, ляжыць адна, жвачку жуюць, і ў змрочным хляве чуваць толькі, як пераступіць карова з нагі на нагу - захлюпчыць пад капытамі, ды прашамаціць часам кура на бэльцы, выцягваючы ў сне курынае крыло сваё куцае.

«І жытка мая вот той жа сон курыны, ні табе радасці, ні табе асаблівага гора... - думае Аўгіння. - Усё ёсць, здаецца, і сыта, і абута, і клопатаў каб якіх асаблівых, дык нямашака... А хаджу вось толькі як у сне...»

Аўгіння пазірае на калёсы пад павеццю, дзе прымайстраваўся нанач Сілівон - дужа ж у хаце прусы дапякаюць.

«Спіць ці не спіць, нелюдзь?»

Ідзе ў хату. Прыкрывае лепш дзіцёнка на палацях, ляжыць от, раскідалася.

- Дачушка мая, даўганосенькая...

І Аўгіння ўспамінае ночы восеньскія, ядраныя. Жыта малацілі. Дапамагаў Аніс, рукі тыя ў яго, рукі, цэпу ніяк не падабраць ім... Хадзіў Сілівон дахаты, рамяня шукаць сырыцовага, каб цапаўё падвязаць лепш. І ў еўні тады снапы выстаўляючы... Пахлі снапы полем жытнім, мяжой ды курным дымам, духам сухім ад еўні. І колькі разоў сустракаліся ўпотайкі, каб людзі не чулі, не бачылі, за гумном, у Анісавай пуні... Любіліся торапка, хапаючыся, каб Сілівон не падумаў чаго, не ўзяў на сваё вока. Але дзе ты схаваешся. Хвядос-стараста колькі раз папікаў Сілівона - брата: «Што ты вот кабеціну да рук не бярэш, глядзі, і кіне цябе зусім».

А калі дзіцё нарадзілася, хадзіў Сілівон як звер, усё дапытваў:

- Ад каго?

- Як жа ад каго, ты ж мужам даводзішся мне...

- Годзе кепікі строіць, кажу... Вот як аперажу вяроўкай, дык завыеш...

- На гэта ж толькі ты і здатны.

Спрабаваў падыходзіць з ласкаю:

- Ну, чаго ты на мяне вызвяраешся? Ну, скажы, чыё, - і вокам ківаў на зыбку. - Як-ніяк, я ж бацька перад людзьмі...

- То-та ж, што перад людзьмі...

- Ну й павінен я ведаць... Канечне, чаму і дзіцёнку не быць, як жа без яго ў гаспадарцы, павінна ж яно гадавацца ўжо неяк. Але ж павінен я й ведаць, дзе гэта ты... - хацеў сказаць «круцілася» і сказаў: - Дзе ты яго падчапіла.

- А там жа, дзе ўсе людзі... Вот што, Сілівон, не пытай ты мяне задужа аб гэтым, усё роўна я табе не скажу нічога, ні на валасіначку, ні на каліўца тое, ні на столечкі...

- Яна думае, я й не ведаю. Анісаў то быў інтэрас...

- А калі ведаеш, пытаеш навошта? - і сама зачырванелася. - То ж хітрасць гэтая бабская, нязграбная ды куртатая.

- У-у... гадаўка, раструшу вот... Каб ужо сына, дык сяк-так, яно б і да справы, як кажуць... А то, на табе, чаропку вот... Толькі звод у гаспадарцы...

Даўно гэта было, гадоў са тры, мо з чатыры... звыкся з дачкой трохі Сілівон, не гыркае на яе, як раней калі што:

- Ы-ы... байстручыха...

Але не мог памірыцца з думкай аб тым, што вось ён, Сілівон, працуй гэта, карпей, дубей, намагайся, каб усё ды ў гаспадарку ды паболей... А каму гэта, для каго, для якога чорта лысага петавацца. І ўся злосць пераходзіла на жонку, на Аўгінню. Яна свет замуціла, праз яе няма спакою. Дзіва-то, ашчаслівіць думаў, у адной спадніцы ўзяў... Раілі ўсе суседзі: працавітая, ціхая, не бязульная, як другія там каторыя... Вот табе й не бязульная... Падманіў Цыпрон, спіхнуў дачку са свае шыі.

І ці шула часаў на двары, ці клаў жэрдку новую ў плот, ці новае грабільна стругаў, усё думаў:

«Не папушчуся, каб гэта маёмасць мая ды пайшла па мне пухам-прахам. Заб'ю, рукамі сваімі задушу, а не папушчуся... Хваробы... Няхай другі хто спажывае, толькі ж не яна...»

Але ж шула цясаў, грабільна рабіў, папраўляў страху, ставіў новы сахор у гумне, вычосваў з бярозавае плашкі новую падушку ў калёсы, спрытна даглядаў за гаспадаркай - і ва ўсім гэтым знаходзіў асаблівую ўцеху, больш, як каму другому, уласцівую яму. Прыемна было бачыць, як новая падушка ўсё роўна як улітая ў калёсы.

- Як вылітая тая, вот жа адгабляваў...

А за жонкай сачыў. Не то што каб хадзіў за ёй пільнаваць яе след. Вот проста падазрона пазіраў на яе, любіў надакучліва распытваць: куды йдзе, куды сабіраецца. І калі пазнілася дзе якім вечарам - нерваваў, непакоіўся. Не тое каб рэўнасць тая была, каб сэрца, сказаць, гарэла. Не. Баяўся другога байструка.

- Чаго-чаго, а сіло на цябе возьме дый павесіць... Прыдбае ў тваю гаспадарку, узрадуе яшчэ дачкой якой. Як жа, рыхтуй Сілівон пасагі...

Кпіў над сабой і горка ўсміхаўся.

ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ

12

Ля калодзежа коней паілі: Напрэй - парабак Цыбалаў і Андрэй - папоўскі. Трапіла так, каб разам. Не сустракаліся даўно, бадай, з таго часу, як на сяло з'явіліся.

- Дык жывеш, кажаш?

- Вот жа бачыш, жыву тым часам. А як пападдзя твая?

- Ды трасе ўсё кудламі, няма на яе пагібелі, на праскамідыю...

- Што?

- Ды гэта я так...

- А поп?

- А што яму, кабялю, дзеецца... Прыходзь вот хаця пад вечар.

Вечарам сядзелі на бярвеннях ля папоўскага амбара, цыгаркі пакурвалі. Напрэй часта сплёўваў, закрываў вочы далоняю - закурыў вот так, за кампанію, не дужа ён каб на табаку гэтую быў ласы. Выйшаў на ганкі поп, носам нешта пачмыхаў, у садок прайшоўся яблыка сарваць.

- Ну, дык як жа, хлопцы? - запытаў, каб сякое-такое з людзьмі абыходжанне мець.

- А так жа, бацюшка... - у тон адказаў яму Андрэй.

- Курыце?

- Курым.

- Ну, дык і я закручу, - і пайшоў ізноў дахаты.

- Ну й жа поп у цябе.

- А што?

- Ды дужа, ведаеш, нейкі такі... ну, ведаеш, не як людзі тыя...

- А чаго ад яго хацець, поп папом, як і ўсе папы...

- Ці праўда тое, жвенькаюць людзі, дужа ён жыла вялікая і з пападдзёй у рожкі заўсёды. І за што? За яйцо якое, скажам.

- Ды яно й пападдзя яго варта: чобат чабату пара, дужа нам аб іх клопат мець.

- Ды гэта я да слова так...

- А як табе ў Цыбала? Прыціскае?

- Як табе сказаць... У людзях - не дома, не ў бацькавай хаце. Яно паўсюды смак аднолькавы. Дужа не расперажэшся, каб гэта з ежаю там, не то што з прысмакамі. Але столькі тае бяды. Галадаваць не даводзіцца. Вот да працы што - дык іншая справа. Так і трымціць, так і трымціць, каб гэта залішнюю хвіліну якую не праседзеў, лішнюю гадзіну не праспаў. У свята й то знаходзіць прычэпку - то коней папасуй, то едзь куды, ці што. Сына ж шкадуе зранку будзіць. Адзіны ж сынок, як жа, няхай выспіцца ў нядзелю. Каб сказаць, што задужа ён яго бязуліў, дык не, прыганяе як след да работы. Што казаць, цяжкі чалавек, жывасілам з цябе сокі цягне... Вот, Андрэй, кажуць, набор будзе хутка. У салдаты прыйдзецца ісці нам, няйначай...

- Ну, дык і пойдам, дужа мы тут страцілі што, або сказаць - бацькоў кінам, матак. Трэба вот толькі старацца, каб у часць якую адну трапіць. Усё ж весялей будзе...

- Ды яно так, ведама, весялей... Толькі вот хацелася б мне і дужа хацелася матку пабачыць. Не ведаю толькі, у якой яна воласці цяпер, у наймічках недзе, ці то ў двары, ці то так дзе ў гаспадарцы. Ды сястру вот Марту.

- Сястра ў цябе Марта?

- Ну, так... У Варкалабаве дзесьці, у манастыр аддала матка служыць...

- У манастыр, кажаш? Марту ў манастыр?

- А што ты дзівішся? Такая ж работа, як і ўсюды... Абы рукі...

- Ды не, я не аб гэтым... Я... ведаеш, вось аб чым... А колькі гэта гадоў тваёй сястры?

- Гадоў шаснаццаць павінна б быць...

- Шаснаццаць, кажаш? А з сябе яна якая?

- Ды хіба ты ведаць будзеш, якая яна... Вот, русявая такая дзяўчына, нос крыху як у цябе, кірпаты. Не задужа каб, а так, трохі. Ды што я кажу, я сам бачыў яе бадай што гады са два таму назад... А цяпер ужо дзяўчына, нябось. Ды што з табой?

Андрэй скача на адной назе, вось зачапіўся за дошку, перакуліўся - аж увесь у трэскі тыя абраўся, то ж чалавека нешта ўзяло... А ён ужо да Напрэя:

- Братачка. Каб жа ты ведаў! Дай жа хоць чмокну цябе, гад ты бялёсавокі...

- Ды йдзі ты, што я табе, дзеўка тая здалася, чэмер вот нейкі ўссеў на хлапца...

- А вот адгадай!