Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)

Паслухаўшы такiя апавяданнi старога Караля, - вясёлага дзеда з доўгiмi сiвымi бакенбардамi, мы не маглi нi спаць, нi есцi, так нам захацелася пабываць у той цудоўнай бiблiятэцы i самiм паглядзець на дзiвосныя кнiгi. Адно нас толькi бянтэжыла i непакоiла - наяўнасць каменных вартаўнiкоў. Як iх улiтаваць i схiлiць на свой бок?

Але хто ж гэта "мы"? Мы, невялiчкая кампанiя дзяцей, якiя жылi ў маленькiм сяле Манькавiчах: два фельчаравы сыны, два мае браты i тры сыны мясцовага крамнiка Моўшы.

Пакрысе склалi мы поўны аператыўны план свайго паходу. Самае галоўнае каб трапiць у палац у часе адпачынку, калi сама княгiня адпачывала на канапе i нiкому з чалядзiнцаў не дазволена было хадзiць праз пакоi.

Падабраўшыся да самага палаца, мы пазалазiлi на высокi балкон-тэрасу, фактычна - на другi паверх. Спрыяла гэтаму тое, што ўвесь балкон быў апавiты дзiкiм вiнаградам. З гэтай тэрасы мы трапiлi адразу ў вялiзную залу, у хараство, не бачанае намi. На столi, на сценах былi вырабленыя з белага каменя кветкi, лiсце, постацi людзей, i малых i дарослых, i мужчын i жанчын, але, бадай, зусiм распранутых. Толькi на некаторых былi нiбы лёгкiя нажутачкi, а то i проста як бы хусцiначкi. Гэта нас дужа здзiвiла. Мы паспрабавалi нават растлумачыць такую акалiчнасць: мабыць, горача ў iх, вось яны i параспраналiся. Уразiла нас яшчэ падлога. Чулi мы даўно, што паркет у палацы нацiраюць пчалiным воскам. Але ж адно слухаць, а другое бачыць: мы проста падалi на гэтай падлозе, як зiмой на возеры, да таго яна была слiзкая. Апрача ўсяго, мы, як у люстэрку, адлюстроўвалiся тут... Але ж далей, далей! Мы прыйшлi не на княгiнiнай падлозе коўзацца, а кнiгi чытаць.

З гэтай залы было некалькi дзвярэй. На наша шчасце, мы адчынiлi дзверы не насупраць балкона, - бо якраз трапiлi б у той пакой, дзе адпачывала княгiня, а на правую руку i выйшлi ў доўгi калiдор. У гэтым калiдоры было, пэўна, дзесяцера дзвярэй у розныя пакоi. Мы, iдучы калiдорам, адчынялi па чарзе дзверы ў кожны пакой, але не заходзiлi ў iх, бо для нас там не было нiчога цiкавага: сталы, ложкi, карцiны... I вось, нарэшце, прачынiлi мы дзверы ў якi шосты або сёмы пакой.

Божухна! Праўду, шчырую праўду казаў нам сiвы Кароль! Шафы, шафы, шафы i ўсе са шклянымi дзверцамi, ды ад падлогi да самай столi... Нават памiж вокан знадворнай сцяны шафы, шафы... I ва ўсiх жа шафах - кнiгi, кнiгi, кнiгi... Мала таго, на некаторай адлегласцi ад шафаў вялiкiя стосы кнiг проста на падлозе. Гэта, мабыць, тыя, для якiх не знайшлося месца ў шафах. А на высокiх упрыгожаных слупках-тумбачках каменныя вартаўнiкi - сталыя людзi, з мудрымi, высокiмi лбамi... Пакланiлiся мы iм - маўчаць. Падышлi да шафаў, азiрнулiся на iх - не чапаюць нас, не кратаюцца.

- Чаго ж нам баяцца iх! - рассудзiў старэйшы брат. - Яны пiсалi свае кнiгi для людзей. Мы iх не псуём. Чаго ж iм гневацца на нас?

I мы ўсе кiнулiся да кнiг. Бралi адну, гарталi, разглядвалi малюнкi, на якiх былi нiколi не бачаныя намi краявiды, людзi, убраннi, бралi другую, трэцюю...

Мы проста сп'янелi ад гэтых кнiг, ад усяго багацця, ад усяго хараства, пра якое, зразумела, раней не маглi i ў сне саснiць...

Некаторыя старонкi былi незразумелыя для нас, некаторыя - зразумелыя нават без тлумачэнняў. Мы захапiлiся гэтымi кнiгамi i зусiм забылiся на тое, што ў палацы, што мы прайшлi сюды недазволеным шляхам, што нас за гэта могуць пакараць вельмi жорстка. Хто стаяў, хто сядзеў на падлозе, выцягнуўшы ногi i паклаўшы на iх кнiгу. А я ўзяў такую тоўстую i цяжкую кнiгу, што не мог яе трымаць нiяк. Доўга не думаючы, паклаў яе на стол, сам падагнаў князеўскае крэсла, сеў у яго i пачаў лёгка i свабодна гартаць старонку за старонкай. Сустрэўшы вялiкую рэпрадукцыю, я разгарнуў яе перад сабою на ўсю шырыню.

У гэты момант глухая пакаёўка, панi Марцэля, iшла нечага калiдорам. Яна пабачыла непарадак: няшчыльна прычыненыя дзверы ў князеўскi кабiнет. Падышла да iх i бачыць, - так яна апавядала пасля:

- Сядзiць у крэсле сваiм нябожчык-князь i гартае старонкi ў кнiзе, чытае яе.

Пакаёўка крыкнула немым голасам i самлела. У палацы, у дальнiх пакоях, пачаўся стукат-грукат. Гэта - iшла дапамога. Нам не было чаго чакаць далей. Мы выскачылi ў калiдор, аж чуем - у зале ўжо ходзяць людзi, наблiжаюцца да нас.

Дзе ж нам ратавацца? Замiтусiўшыся ў калiдоры, мы пабачылi ў самым канцы яго жалезную вiнтавую лесвiцу, якая вяла на гарышча палаца. Узбеглi мы па гэтай лесвiцы так хутка, што проста дзiва. Там зачынiлi за сабою жалезныя дзверцы i пачалi думу думаць: што рабiць? Унiзе - грукат, стукат i беганiна не спынялiся доўга. Чулi мы i словы:

- Доктара! Паклiчце доктара!

Глянем у акенца - высока, нi саскочыць, нi злезцi нельга, немагчыма. Так i сядзелi мы да самага цямна. Тады толькi павылазiлi са свайго сховiшча, на пальчыках прайшлi зноў калiдорам, праз залу i, урэшце, дыхнулi свежым паветрам: саскочылi з балкона на зямлю...

Трэба сказаць, што доктар, - бацька двух нашых сяброў, - паклiканы на дапамогу да хворай, вельмi хутка зразумеў, якiя тут зданi вандравалi. Зазiрнуўшы ў князеў кабiнет, ён пабачыў на пыльнай падлозе сляды дзiцячых ног.

Дома наша мама таксама ўстрывожана пыталася:

- Дзе ж вы былi так доўга?

Мы адказвалi:

- У рыбу хадзiлi...

- А дзе вашая рыба?

- Ды кепска бралася...

Здагадаўся яшчэ аб усiм стары кухар Кароль. Бываючы ў нас, ён некалькi разоў паўтараў:

- Цяпер старую цяцеру Марцэлю кiем не загонiш ў той калiдор. Прыходзь хто хочаш i чытай супакойна кнiгi.

Гэта ён нiбыта заахвочваў нас паўтарыць свой вiзiт. Але мы больш не хадзiлi ў палац. Самi мы напалохалiся не горш за Марцэлю...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Цяпер, бачачы, як людзi з кватэр выкiдаюць у смецце або аддаюць у макулатуру добрыя кнiгi, часопiсы, бо яны сапраўды замiнаюць, я аж сумаваць пачынаю. Мне ўспамiнаецца адразу маё першае знаёмства з кнiгай, павага да якой засталася на ўсё жыццё.

Пажар

Два з паловай палi нашай вёскi апаясвала рака. Паплавы на абодвух берагах гэтае ракi належалi нам. За паплавамi на левым баку ракi - панскi лес. Для нашай вёскi была вялiкая выгода, а пану гэта дужа не падабалася, бо i сенажацi на левым баку добрыя i праз тыя сенажацi нашым людзям было латвей гаспадарыць у лесе.

Вось аднойчы панскi адмiнiстратар знайшоў нейкiя старадаўнiя паперы, якiмi пачаў даводзiць, што ўвесь поплаў на левым беразе ракi з'яўляецца ўласнасцю князя, а нам належыць багнiстае балота Залатуха, якое знаходзiцца на адлегласцi трох вёрст ад нашай вясковай зямлi, у сярэдзiне панскага лесу.