Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)

Дзён колькi таму быў у музеi на мастацкай выстаўцы, i адразу ж кiнулася ў вочы карцiна Д.Бассано (XVI век) "Майсей здабывае ваду са скалы". Там на першым плане сабака - дакладны прататып лягавай пароды, з незвычайным, аднак, акрасам: тулава белае, пыса ж, раздзеленая белаю праточынаю, чорная, вушы чорныя, а нос белы, на левым плячы чорная пляма, заднi кастрэц таксама чорны. Змучаны i худы, ён таксама п'е доўгачаканую ваду з чалавечай мiскi.

Другi сабака, даўгашэрсты, таксама з чорнымi вушамi. Знясiлены ад смагi, ён паклаў гаспадару на каленi голаў i пакорлiва чакае вады.

Побач - трус, певень, злева - два ягняцi.

Што хацеў сказаць мастак, калi выставiў сабаку на пярэднi план? Бадай, ён хацеў сказаць, што людзi любiлi сабак яшчэ спрадвеку, нiколi iх не пакiдалi, нават у бядзе, нават на гранi пагiбелi народа, а сабакi заставалiся верныя i адданыя, гатовыя загiнуць разам з чалавекам.

А за хвiлiну да гэтага ва ўсiх быў адчай, нi ў кога не было нi кроплi надзеi. I яны гаварылi ў вочы Майсею, якi выратаваў iх ад рабства:

"О, каб памерлi мы ад рукi госпада ў зямлi эгiпецкай, калi мы сядзелi ля катлоў з мясам, калi нам хапала хлеба ўволю! Бо вывеў ты нас у гэту пустыню, каб усiх, хто сабраўся, замарыць голадам".

Майсей з вялiкаю горыччу зразумеў, як моцна авалодаў людзьмi дух рабства: уволю хлеба i катлы з мясам даражэй за волю. I вось ён здабыў ваду са скалы. I было на той час добра ўсiм, хто iшоў за iм, i гэта адчуваецца ў карцiне Бассано.

А магчыма, мастак i намаляваў сабак у цэнтры, як дакор людзям за iх маладушша на пару няшчасця, як сiмвал вернасцi, надзеi i адданасцi? Усё магчыма. Гэта было даўно.

Карцiне Д. Бассано больш за трыста год. Няўжо чорнае з белым у Бiма iдзе з тае пары? Гэтага не можа быць. Але як сказаць, прырода яна прырода.

Аднак наўрад цi гэта паможа чым-небудзь адвесцi ад Бiма абвiнавачванне ў анамалiях расфарбоўкi цела i вушэй. Таму што, чым старадаўней будуць прыклады, тым больш абвiнавацяць яго ў атавiзме i непаўнавартасцi.

Не, трэба шукаць нешта iншае. Калi нехта з кiнолагаў напомнiць мне пра карцiну Д. Бассано, то можна, у крайнiм выпадку, сказаць проста: а якiя адносiны да яго маюць чорныя вушы ў Бассано?

Пашукаем звестак, якiя блiжэй да Бiма ў часе.

Выпiска са стандарту паляўнiчых сабак: "Сетэры-гардоны выведзены ў Шатландыi... Парода аформiлася да пачатку другое палавiны XIX стагоддзя... Цяперашнiя шатландскiя сетэры, захаваўшы сваю моц i масiўнасць касцяка, набылi хутчэйшы ход. Сабакi спакойнага, мяккага характару, паслухмяныя i незласлiвыя, яны рана i лёгка бяруцца за работу, вельмi спраўныя на балоце i ў лесе... Характэрна добра прыкметная, спакойная, высокая стойка з галавою, не апушчанай нiжэй за загрывак..."

З двухтомнiка "Сабакi" Л.П.Сабанеева, аўтара цудоўных кнiг - "Паляўнiчы каляндар" i "Рыбы Расеi":

"Калi мы прымем да ведама, што ў аснове сетэра ляжыць самая старажытная раса паляўнiчых сабак, якая на працягу многiх стагоддзяў атрымоўвала, калi можна сказаць, дамашняе выхаванне, то не будзем дзiвiцца таму, што сетэры цi не самая культурная i iнтэлiгентная парода".

Так! Бiм, значыцца, сабака iнтэлiгентнай пароды. Гэта можа спатрэбiцца.

З тае самае кнiгi Л.П.Сабанеева:

"У 1847 годзе Пэрлендам з Ангельшчыны былi прывезены, у падарунак Вялiкаму Князю Мiхаiлу Паўлавiчу, два цудоўныя прыгожыя сетэры вельмi рэдкае пароды. Сабакi нават не прадавалiся i былi выменены за каня, якi каштаваў 2000 рублёў..."

Вось табе i на! Вёз падарунак, а садраў кошт дваццацi прыгонных. Але ж цi вiнаваты сабакi? I пры чым тут Бiм? Гэта не гадзiцца.

З лiста вядомага ў свой час прыродалюба i сабакавода С.В.Пенскага да Л.П.Сабанеева:

"У часе Крымскае кампанii бачыў я вельмi прыгожага сетэра ў Сухава-Кабылiна, аўтара "Вяселля Крэчынскага", i жоўта-пярэстых у Разанi ў мастака Пятра Сокалава".

Ага, гэта блiжэй да сутнасцi. Цiкава: нават сатырык у тыя часы меў сетэра. А ў мастака - жоўта-пярэсты. Цi не адтуль твая кроў, Бiм? Вось бы! Але пры чым тады... чорнае вуха? Незразумела.

З таго ж лiста:

"Пароду чырвоных сетэраў трымаў таксама маскоўскi прыдворны доктар Берс. Адну чырвоную сучку ён злучыў з чорным сетэрам нябожчыка Iмператара Аляксандра Мiкалаевiча. Якiя нарадзiлiся шчанюкi i куды яны падзелiся - не ведаю; ведаю толькi, што аднаго з iх выгадаваў сабе ў вёсцы граф Леў Мiкалаевiч Талстой".

Стой! Цi не тут? Калi твая нага i вуха чорныя ад сабакi Льва Мiкалаевiча Талстога, ты шчаслiвы сабака, Бiм, нават без асабiстага лiсцiка пароды, самы шчаслiвы сабака на свеце. Вялiкi пiсьменнiк любiў сабак.

Яшчэ з таго самага лiста:

"Iмператарскага чорнага сабаку бачыў я ў Iльiнскiм пасля абеду, на якi Гасудар запрасiў членаў праўлення Маскоўскага таварыства паляўнiчых. Гэта быў вялiкi i вельмi прыгожы пакаёвы сабака, з цудоўнаю галавою, добра апрануты, але ад сетэрскага тыпу ў iм было мала; да таго ж ногi меў занадта доўгiя, а адна зiх зусiм белая. Гавораць, гэты сетэр быў падараваны Iмператару нейкiм польскiм панам, i хадзiлi чуткi, што сабака быў не зусiм чыстакроўны".

Выходзiць, польскi пан абдурыў iмператара? Магчыма. Магчыма гэта i на сабачым фронце. От жа мне гэты чорны iмператарскi сабака! Мiж iншым, тут побач iдзе кроў жоўтае сучкi Берса, якая мела "чуццё незвычайнае i цудоўную кемлiвасць". Значыць, калi нават нага твая, Бiм, ад чорнага сабакi iмператара, то ўвесь ты можаш быць далёкiм сваяком сабакi найвялiкшага пiсьменнiка... Але не, Бiмка, дудкi! Пра iмператарскага нi слова. Не было - i ўсё на гэтым. Яшчэ гэтага не хапала.

Што ж застаецца на выпадак магчымай спрэчкi ў абарону Бiма?

Майсей адпадае зразумела чаму. Сухаў-Кабылiн адпадае i з-за часу i па акрасу. Застаецца Леў Мiкалаевiч Талстой: а) час не такi далёкi; б) бацька яго сабакi быў чорны, а мацi чырвоная. Усё падыходзiць. Але бацька, чорны той, iмператарскi, во дзе загваздка.

З якога боку нi зiрнi, пра пошукi пародзiстасцi Бiма даводзiцца маўчаць. Адпаведна, кiнолагi будуць вызначаць толькi па радаслоўнай бацькi i мацi Бiма, як у iх заведзена: няма белага ў радаслоўнай - i амiн. А Талстой тут нi пры чым. I яны правы. Ды i сапраўды, так кожны можа паходжанне свайго сабакi давесцi да сабакi пiсьменнiка, а потым i самому не далёка да Л.М.Талстога! I праўда: колькi iх у нас, Талстых? Жах, так многа аб'явiлася, аж галава кругам iдзе.

Як бы нi было крыўдна, але розум мой гатовы ўжо змiрыцца з тым, што Бiму быць чужаком сярод пародзiстых сабак. Дрэнна. Застаецца толькi адно: Бiм сабака iнтэлiгентнай пароды. Але i гэта - не доказ (на тое i стандарты).

- Дрэнна, Бiм, дрэнна, - уздыхнуў гаспадар, адклаў асадку i ўсунуў у шуфляду агульны сшытак.

Бiм, пачуўшы сваю клiчку, устаў з лежака, сеў, нахiлiў галаву ў бок чорнага вуха, быццам чуў толькi жоўта-чырвоным.

I гэта было сiмпатычна. Увесь яго выгляд гаварыў: "Ты добры, мой сябар. Я слухаю. Што ж ты хочаш?"

Гаспадар адразу стаў весялейшы ад такога Бiмавага пытання, сказаў:

- Маладзец ты, Бiм! Будзем жыць разам, хоць ты i без радаслоўнае. Ты харошы сабака. Харошых сабак усе любяць. - Ён узяў Бiма на каленi i пагладзiў па шэрсцi, прыказваючы: - Добра. Усё роўна добра, хлопчык.

Бiму было цёпла i ўтульна. I ён цяпер, тут, на ўсё жыццё зразумеў: "Добра" - гэта ласка, удзячнасць i сяброўства.

I Бiм заснуў. Што яму было да таго, хто ён, яго гаспадар? Галоўнае, ён добры i блiзкi.

- Ах ты, чорнае вуха, iмператарская нага, - цiха сказаў той i перанёс Бiма на ляжак.

Ён доўга стаяў перад акном, углядаўся ў цёмна-бэзавую ноч. Потым зiрнуў на партрэт жанчыны i сказаў:

- Бачыш, мне стала крышку лягчэй. Я ўжо не адзiн. - Ён не прыкмячаў, што ад адзiноты незаўважна прывык гаварыць услых да "яе" цi да самога сябе, а цяпер - да Бiма. - Вось я i не адзiн, - паўтарыў ён да партрэта.

А Бiм спаў.

Так яны i жылi ўдвух у адным пакоi. Бiм рос мацаком. Вельмi скора ён даведаўся, што гаспадара завуць Iван Iванавiч. Разумны шчанюк, хiтры. Пакрысе ён зразумеў, што нiчога нельга чапаць, можна толькi глядзець на рэчы i на людзей. I наогул, нiчога нельга, пакуль не дазволiць цi не загадае гаспадар. Так слова "нельга" стала галоўным законам у Бiмавым жыццi. А вочы Iвана Iванавiча, iнтанацыя, рухi, выразныя словы-загады i словы ласкi кiравалi яго сабачым жыццём. Больш таго, самастойныя рашэннi рабiць што-небудзь нiяк не павiнны былi супярэчыць жаданням гаспадара. Затое Бiм пакрысе пачаў здагадвацца пра некаторыя намеры сябра. Вось, напрыклад, стаiць ён ля акна i глядзiць, глядзiць удалячынь, думае. Тады Бiм сам сядае побач i таксама думае. Чалавек не ведае, пра што думае сабака, а ўвесь сабачы выгляд гаворыць: "Зараз мой добры сябар сядзе да стала, абавязкова сядзе. Паходзiць крыху з кута ў кут i сядзе, i будзе вадзiць па белым аркушы палачкаю, а тая ледзь-ледзь шаптаць. Гэта будзе доўга, таму пасяджу я з iм побач". Потым утулiцца носам у вялiкую i цёплую далоню. А гаспадар скажа: