Панi старшынiха прыехала (на белорусском языке)

- Чэсiк, глядзi адно, не ўпусцi ў шкоду кароў! (У лагчыне, за грудком, аўсы.)

Уладны Мiкодымаў голас абуджае Чэсiка ад яго думак. Яны, як напуджаныя вераб'i, рассыпаюцца каторая куды, i Чэсiк зноў застаецца сам з сабою, з галоўным сваiм клопатам - каровамi.

- Гляджу, - панура адказвае ён i накiроўваецца да белага каменя.

Камень гэты, нiбыта яго ўзялi i наўмысля пагаблявалi, роўны i гладкi, што той стол. На iм можна легчы i выцягнуцца - удоўж, упоперак. Можна сесцi ўпяцярых. Можна скакаць нават. Ляжыць гэты белы камень тут з незапамятных часоў, i старыя кажуць, што ад яго i назва вёскi пайшла - Белая. Летась начальнiк экспедыцыi, што шукала цэлае лета каля Белай нейкай солi, надумаўся быў узарваць белы камень. Ды людзi не далi.

Узлезшы на камень, бачыш, як бяжыць удалечынi Вiлiя, халодная, быстрая рэчка. Левы бераг яе нiзкi, нiбыта засланы зялёным аксамiтам - толькi мясцiнамi аксамiт перасыпаны, як вальцоўкай, мяккiм, залатым пяском. У гэтым пяску цэлае лета капаюцца вясковыя дзецi. Гэтыя пясчаныя мясцiны заўсёды выбiрае сабе для вадапою жывёла.

Правы бераг Вiлii высокi, стромкi, чырвоны ад пластоў глiны, што залягаюць па той бок. На тым беразе лясы - дубовыя i хвойныя. Па той бок у невялiчкiх вёсачках Залессе, Падарэссе, Дуброва кожны год плойма дачнiкаў...

Там на цёплым залатым пясочку цэлае лета загараюць у стракатых купальнiках гарадскiя дачнiцы. Каля iх, з берагу, пялёскаюцца i вiшчаць ад захаплення iх дзецi, зялёныя i худыя, нiбыта дома iх не кармiлi хлебам... За лета гэта худзеча так адбегаецца па цёпламу пяску, так адап'ецца смачнага вясковага малака, так загартуецца пад вольным сонейкам i ветрам, што пад восень дзiўна робiцца, няўжо гэта тыя самыя заморкi?..

А то яшчэ вельмi цiкава пазiраць, як прыбягуць на Вiлiю i пачнуць купацца гарадскiя паненкi. Як пачнуць плаваць i дурэць! Вось паненкi дык прыгожыя! Тоненькiя, зграбныя. Асаблiва, калi паскiдаюць свае кароткiя, нейкiя ўсё роўна як надзьмутыя, сукенкi ды панадзяваюць на абстрыжаныя валасы блакiтныя i ружовыя каптурыкi...

Чэсiк падбiрае полы свайго некалi фарсовага афiцэрскага плашча (плашч гэты падараваў яму гадоў сем назад адзiн палкоўнiк, сын якога ад школы i ад гарадскога жыцця кожны год уцякаў у Белую на цэлае лета пасвiць калгасных коней) i, нiбы цар, з пугай у руках умошчваецца на сваiм каменным троне. З трона Чэсiку ўсё вiдно як на далонi: каровы, Вiлiя, у лагчыне за грудком аўсянае поле. Налева ад грудка - у засенi старых негаманкiх хвой - могiлкi. Не тыя вясковыя могiлкi з крыжамi i помнiкамi, з кустамi бэзу i лiлеi, з птушыным шчэбетам i свiстам - дзе хаваюць усiх вяскоўцаў. А зарослыя муравой, бязмоўныя, панурыя салдацкiя могiлкi - узгорачак на ўзгорачку, узгорачак на ўзгорачку - яшчэ з часоў першай iмперыялiстычнай вайны. Сярод iх узвышаецца некалькi большых узгоркаў - брацкiя магiлы. На гэтых могiлках не захавалася нi надпiсаў, нi iмён, нi нават крыжоў. Надпiсы сцёрлiся, iмёны забылiся, а крыжы з цягам часу збуцвелi i згнiлi...

Чэсiк любiць блукаць па гэтых бязмоўных могiлках, якiя, хоць i падступаюць да самых вясковых гумен i агародаў, цяпер ужо нiкога не палохаюць, не хвалююць i не цiкавяць нават... У Белай не памятаюць, каб на гэтыя могiлкi прыязджаў цi прыходзiў нават i хто-небудзь блiзкi тым, што ляжалi тут у радок больш паўвека. Вiдаць, гэта былi могiлкi загiнуўшых без вестак...

Блукаючы па могiлках, Чэсiк не ўмее адрознiць часоў i баёў. Яму здаецца, што i яго бацька, салдат другой сусветнай вайны, таксама ляжыць недзе тут. Трэба толькi адгадаць бацькаў узгорачак...

Некаторы час Чэсiк сядзiць на сваiм каменi-троне нерухома. Потым ён устае, тупае i, як генерал, з вышынi свайго каманднага пункта, аглядае наваколле. Каровы ходзяць. З-за лесу выкацiўся i паволi коцiцца па небе чырвоны бохан сонца. Святлее неба, i ўсё навокал святлее. I ў Чэсiка на душы робiцца святлей...

- Чэсiк! Ты не заснуў там? - зноў турбуецца па той бок канавы Мiкодым. Ён усё пад тым самым дубам - ён лiшняга кроку не зробiць: а навошта Чэсiк?

- Не заснуў! - павесялеўшым голасам адгукваецца Чэсiк.

- То мо будзем выганяць... Каб старшыня часам не нарваўся...

Каб старшыня не нарваўся - сам Чэсiк баiцца гэтага больш за Мiкодыма. Баiцца, што старшыня будзе сварыцца на iх за тое, што ўпусцiлi кароў у сенакос. Баiцца, што Мiкодым раптам возьме ды скажа, што гэта не ён загадаў, а Чэсiк сам узяў ды загнаў кароў на грудок... А самае галоўнае, што гэтага старшыню Чэсiк сёння забiў бы...

Да старшынi прыехала з горада (яна кожнае лета прыязджае) яго панi старшынiха. Па тутэйшаму звычаю - усё яшчэ на польскi манер - яе так i завуць "панi". "Панi" - хоць яна i ходзiць разам з усiмi жанкамi на работу, хоць умее i жаць, i сена грэбцi, i лён браць i бiць... I гаворыць, як усе гавораць у Белай. А ўсё роўна - панi. Бо ў горадзе яна вучыць дзяцей у школе. У горадзе яна ходзiць у капелюшы i пальчатках. А з горада як прыедзе сюды - твар у яе белы i далiкатны i рукi таксама белыя i далiкатныя, а не такiя, як у тутэйшых жанок i дзяўчат... I сукенкi ў яе гарадскiя, прыгожыя. I сама яна такая прыгожая, такая вясёлая i добрая...

- Займай, Чэсiк! - падае каманду Мiкодым.

I Чэсiк злазiць з каменя i - свiсь, свiсь пугаю - займае кароў з сенакосу. Ого, вунь якiя круглыя зрабiлiся! А здаецца, толькi што ўпусцiлi. Вось сёння дзяўчаты-даяркi будуць хвалiць яго, Чэсiка! Будуць адна перад другой упрошваць яго, каб узяў замуж - гэтак ён умее добра напасвiць кароў! Але начорта яны ўсе Чэсiку. Нават Дуню Ўшакевiчаву Чэсiк не ўзяў бы замуж, хоць яна i самая харашэйшая даярка, хоць яе i ў газету здымалi. Начорта i Дуня Чэсiку!.. Вось каб яна была такая, як панi старшынiха...

- Выкруглiлiся, - Мiкодым ужо стаiць з кiем, пiльнуе кароў ад загарадзi, каб каторая ўпраўнейшая ў калгасныя буракi не джганула. Глядзi, Чэсiк, каб цябе сёння дзяўчаты-даяркi не папацалоўвалi - каровы гэтулькi малака дадуць, - дражнiць Чэсiка Мiкодым.

- Начорта яны мне, - агрызаецца Чэсiк.

- Дурны... "Начорта". Гэта дзяўчаты начорта? Ого, брат, каб я меў столькi гадоў, як ты, я б пахадзiў каля iх...

- Ну, дык i хадзеце... - гэтыя дурныя Мiкодымавы жарты кожны раз толькi ўзлуюць Чэсiка: патрэбны яму гэтыя дзяўчаты! I каб не слухаць Мiкодыма, Чэсiк займае кароў i барджэй, барджэй з выгану ў лес. Там таксама будзе дзе пахадзiць каровам... А самае галоўнае - у лесе, на маладых пасадках, можна ўжо будзе назбiраць сунiц. Можна будзе знайсцi гняздзечка i непрыкметна ўкрасцi адно цi два яечкi... Сунiцамi ён пачастуе панi старшынiху (яна, напэўна, не спытала iх яшчэ сёлета). А яечкi аддасць панi старшынiшынаму хлопчыку...

Мiкодым iдзе ззаду чарады i толькi пасмiхаецца ўслед Чэсiку: дурны то дурны, а бач, губа не дура - упадабаў панi старшынiху...

У лесе Чэсiк украў у сiнiцы-дуплянкi пяць маленечкiх блакiтных яек. А на пасадцы назбiраў салодкiх духмяных сунiц. Яйкi ён загарнуў у шырокi кляновы лiст i палажыў iх запазуху - так не забудзеш пра iх i не парасцiскаеш. А сунiцы насiў, насiў у прыгаршчах, а потым даўмеўся высыпаў iх у шапку...

I вось, прыгнаўшы каровы на ранкi, Чэсiк крадком абмiноўвае чырвоны куток на калгасным двары (каб дзяўчаты-даяркi не заўважылi - яны нiколi не даюць яму праходу...), крадком уцякае ад Мiкодыма, хоць звычайна дадому iдуць яны разам. Сёння ў Чэсiка iншы клопат, i ён як быў з ранiцы ў плашчы i цяжкiх гумавых ботах, так i iдзе ў суседнюю брыгаду, дзе кватаруе iх старшыня калгаса i куды ўчора прыехала панi старшынiха...

Чэсiк iдзе сцежачкай мiж высокiх жытоў i ўяўляе сабе, як прыйдзе вязаць у жнiво гэта жыта пасля жняяркi панi старшынiха. I як ён, Чэсiк, таксама прыйдзе сюды i будзе, як i летась, памагаць ёй зносiць снапы (каб яна ног не пакалола iржышчам) i ставiць iх у бабкi... А да жнiва яшчэ, як пачнецца касьба, як пачнецца грэбля сена, ён таксама будзе ладаваць за панi старшынiху ладкi i будзе насiць за яе копы да стога (каб у яе сярэдзiна i рукi не балелi)... А пачнуць некалi лён бiць на таку - ён i на лён будзе хадзiць, будзе памагаць бiць... Ён не тое што бабы: ляп-ляп пранiкам - i знаку нiякага няма...