Што яны страцiлi (на белорусском языке)

Якуб Колас

Што яны страцiлi

Калi вы скажаце, што гэта не праўда, а байка, дык я запытаюся: а дзе тая мяжа, што аддзяляе праўду ад выдумкi? I цi не бывае так, што выдумка ходзiць, як праўда, а чыстую праўду лiчаць за выдумку? А калi так, дык прашу слухаць уважна.

Каму прыходзiлася хоць раз пабачыць гэты куточак, той напэўна не забудзе яго нiколi. Гэта быў акраек лесу, таго самага лесу, дзе i цяпер стаяць такiя слаўныя дубы.

Не ведаю, як каму, а маiм героям, аб якiх павядзецца гутарка, жылося тут незвычайна весела. Яно, калi сказаць праўду, iначай тут i быць не магло, бо гэты куточак быў вельмi прыгожы. Лес, пераважна дубовы, стаяў на ўзгорку. На тым яго баку, што выходзiў на ўсход, цягнуўся цэлы шырачэзны пас дубоў. Дубы былi выносныя, стройныя, бы точаныя, i такiя тоўстыя, што тры чалавекi не маглi абняць камель рукамi.

Пад узгоркам блiшчала круглае возера, яно рухалася i пералiвалася, як жывое срэбра. Над саменькаю вадою цягнуўся прыгожы шляк сакаўной зелянiны. Тут былi высокiя, гладкiя сiтнякi i цэлыя зараснiкi аеру. Дзе-нiдзе пападалiся кучаравыя круглыя кусты лазы; сям-там пракiдалiся высокiя пышныя алешыны, а па суседству з iмi красавалiся дзве прыўдалыя хвоi: здавалася, што гэта дзве маладзiцы, што пайшлi па ваду ды загаварылiся, а загаварыўшыся, так i засталiся. Тут жа была i рачулка, бойкая i жвавая. Прыпынiўшыся ў возеры, зноў лiлася, павiвалася яна ў зялёнай далiне. Таксама заслугоўвае ўвагi i гэтая далiна, бо калi ўставалi грозныя цёмна-сiнiя хмары i грымелi далёкiя громы, яны незвычайна выразна кацiлiся-дрыгацелi па далiне, абабягалi возера. Калыхалiся тады палахлiвыя чароты, пагойдвалiся стройныя сiтнякi, нават сам лес таемна шапацеў чуллiвымi лiсточкамi-струнамi. Усё гэта злiвалася ў невыказна прыгожую музыку. Здавалася, увесь прастор напаўняўся тады спевамi i музыкаю, такою музыкаю, што нiякiя музыкi на свеце не маглi яе пераняць.

Была ранiца. Залатыя стрэлы сонца, рассыпаўшыся па ўсiм свеце, выносiлi новы дзянёк, той дзянёк, якi меў у сабе ўсе рысы самага лепшага лета. Мяккая, роўная, ласкавая цеплыня паволi разлiвалася па зямлi, а разам з гэтым i нейкая радасць уздымалася ў сэрцы тых, хто так цi iначай адчуваў жыццё.

- Сонца ўзышло! - цiха i радасна абвясцiў усход сонца стары дуб на ўзгорку, i яго лiсце ледзь-ледзь задрыжала.

- Сонца ўзышло! - шэптам сказалi дзве хвоi.

Гэтую вестку падхапiлi сiтнякi, чароты, аеры, i праз колькi хвiлiн стала вядома на возеры i на акрайку лесу, што ўзышло сонейка. Рачулка яшчэ далей панесла гэту вестку, i аб усходзе сонейка даведалася кожная красачка, кожная травiнка. Гэта быў незвычайна радасны момант абуджэння прыроды, асаблiва калi ў чыстых кропельках расы заззялi вясёлкi - тысячы, мiльярды вясёлак. Але гэта быў толькi адбiтак усмеху сонца.

Бабка-зялёнакрылка сядзела на чарацiнцы. Яе тоненькае стройнае цельца шчыльна прытулiлася да лiсцiка, малюпасенечкiя кропелькi расы ледзь-ледзь выступалi па крыльцах, i ёй цяжка было паварушыць iмi. Але абагрэла яе сонейка, абсохлi крыльцы. Зусiм ажыла, павесялела зелянушка-бабка, нiбы другi раз на свет нарадзiлася. Яна азiрнулася навокала, - ёй хацелася хоць каму выказаць сваю радасць, сваё шчасце, i калi пралятала тут ластавачка, дык яна не магла стрымацца, каб не сказаць:

- Давай пагаворым, ластавачка!

Ластавачка крута ўзвiлася над возерам, у iмгненне вока апiсала дужку, ледзь чыркнуўшы вострым канцом крыла па вадзе, ад чаго па возеры пабеглi срэбраныя абручыкi.

- Ах, як гэта прыгожа! - зноў прамовiла бабка. - Паглядзi, як бягуць, калышуцца роўненькiя кругi па вадзе! I гэта ты прывяла ў рух такое велiзарнае возера?! Дзiўная справа! I колькi хараства на свеце! Цi не праўда, ластавачка: жыццё - гэта самае большае шчасце на зямлi!

- Таму ж усе мы, зелянушка, любiм жыццё, - зашчабятала ластавачка.

- Ведаеш, якая мне прыйшла думка? Мне здаецца, што большага не можа быць шчасця, як адчуваць кожны момант, што ты вольны, можаш рабiць, што захочаш, можаш ляцець, куды табе зажадаецца.

- Так, зелянушка, - зашчабятала ластавачка, - я б дадала, што шчасце можа быць поўным толькi тады, калi ўсе вакол цябе адчуваюць сябе шчаслiвымi.

- Я цалкам далучаюся да гэтае думкi, - квакнула зялёная жаба.

- Вядома, вашэцi, так, - празвiнела муха, - калi я бачу, што ўсе вы вясёлыя, i мне таксама весела, дык ад гэтага толькi павялiчваецца паўната агульнага шчасця.

- Я лiчу немалазначным i той факт у агульнай складанасцi гэтага шчасця, калi да ўсяго iншага далучаецца i элемент мудрасцi, - важна зазначыў даўганосы камар. - Тады i вызначэнне самога шчасця выходзiць з правiльнага пункту погляду. Дык няхай жыве весялосць, воля, агульная згода i мудрасць.

- Ах, якая цiкавая тэма размовы! - азваўся матыль. - Я з свайго боку дадаў бы, што шчасце таксама залежыць - нават у значнай меры - i ад хараства.

- Гэта справядлiва, гэта справядлiва! - пацвердзiў чарнавокi конiк i заварушыў сваiмi прыгнутымi даўгiмi ножкамi.

- Выбачайце, шаноўнае грамадзянства, - забубнiў авадзень, - я трымаюся iншага погляду на рэчы. Скажыце, што станецца з вашым шчасцем, калi жывот будзе трубiць жалобу пустаты? Дзе тады дзенецца ваша весялосць? Што будзеце рабiць з вашаю воляю i як будзе тады стаяць справа з вашаю агульнаю згодаю? Бум-бум-бум! - зарагатаў авадзень. - Уся ваша мудрасць пакiруецца тады выключна ў бок вышуквання спосабаў запоўнiць пустату жывоцiка, а ўсё хараство пойдзе на скасаванне. Не, другi мае: каб быць шчаслiвым, трэба, каб i жывот пустым не заставаўся.

- Фi, авадзень! Як вульгарна выказваеце вы думкi вашы, - прамовiла, скрывiўшыся, сiнякрылая бабка. - Так i вiдаць, што вы больш каля жывёлы ходзiце.

- У вас, бясспрэчна, ёсць здаровыя думкi, - падтрымаў авадня даўганосы камар. - Але я таксама згаджаюся i з паннаю сiнякрылаю бабкаю, што гэтыя думкi маглi б быць выказаны i ў больш далiкатнай форме, тым болей у прысутнасцi такiх прыгожых дзяўчат.

Зялёнакрылая i сiнякрылая бабкi адарылi камара незвычайна пяшчотнымi поглядамi, ад чаго ён паварушыўся, дрыгнуў лапкамi i вельмi галантна пакланiўся iм.

- Я не люблю ахiнаць праўду ў прыгожыя пустыя словы, а бяру яе так, як яна ёсць, - адказаў авадзень.

- Што гэта ў вас за гармiдар такi? - спытала мурашка i лапкаю абцёрла з iлба гарачы пот. Вiдаць, яна прайшла цяжкую дарогу, перабiраючыся з травiнкi на травiнку па розных кладках, пакуль прыпаўзла сюды.