Прылiw

Андрэ Маруа

Прылiў

Пераклад: Юрка Гаўрук

- Скiнуць маску? - сказаў Бертран Шмiт. - Няўжо вы думаеце, што часта скiдаць маску разумна i пажадана. Я лiчу наадварот, апроч некалькiх рэдкiх выпадкаў дзiвоснага сяброўства, толькi маскi, iменна маскi, робяць цярпiмым жыццё ў грамадстве... Калi абставiны складуцца так, што хто-небудзь у нас раптам выкажа ўсю праўду тым, ад каго ён звычайна яе хаваў, вельмi хутка ён раскаецца ў сваёй безразважнай шчырасцi.

Крысцiян Менетрые падтрымаў:

- Я памятаю адну аварыю ў Ангельшчыне... Чалавек дзесяць шахцёраў засталiся ў забоi, адрэзаныя ад свету выбухам руднiковага газу. Праз тыдзень, страцiўшы надзею на ратунак, чакаючы смерцi, яны пачалi спавядацца ў сваiм самым iнтымным... Вы ўяўляеце тон: "Так i быць, раз усё роўна канец, я не хачу памерцi, не прызнаўшыся..." Потым нейкiм чынам iх усё ж выратавалi... Пасля чаго яны старалiся не сустракацца. Кожны з iх iнстынктыўна пазбягаў людзей, якiя ведалi больш, чым гэта дапускалася. Маска была зноў надзета, i грамадскi спакой захаваны.

- Яно так, - згадзiўся Бертран. - Можна прывесцi i яшчэ падобныя прыклады. Я ўспамiнаю, калi я вандраваў па Афрыцы, мне давялося быць мiжвольным сведкам аднаго незвычайнага прызнання.

Ён адкашляўся i глянуў на нас, крыху вагаючыся. Як нi дзiўна, але Бертран, якi так часта выступаў публiчна, быў чалавекам нясмелым. Ён баяўся надакучыць. Аднак у гэты вечар, паколькi нiхто з нас яго не перабiў, ён адважыўся:

- Вы, напэўна, усе забылi, што ў 1938 годзе для Саюза прыхiльнiкаў французскай мовы я зрабiў падарожжа з публiчнымi лекцыямi ў Заходнюю i Экватарыяльную Афрыку i на iншыя заморскiя тэрыторыi. Я пабываў у ангельскiх, французскiх, бельгiйскiх калонiях (тады iх яшчэ называлi калонiямi) i аб гэтым не шкадую. Турысты прыязджалi туды рэдка, i прымалi iх па-каралеўску альбо, што яшчэ лепш, па-братняму. Не буду прыгадваць назву дробнай сталiцы, аб якой я збiраюся вам расказаць, бо героi майго апавядання яшчэ жывыя... Галоўнымi персанажамi былi: губернатар - мужчына гадоў пад пяцьдзесят, брыты, срэбравалосы, i яго жонка - значна маладзейшая, чарнавокая бландзiнка, тэмпераментная i разумная. Назавём iх умоўна Бусары. Яны даставiлi мяне як госця ў свой "палац" - вялiзную вiлу казарменнага стылю мiж чырвоных скал, з адмысловай мэбляй i рознымi выгодамi. Два днi я ў iх з прыемнасцю адпачываў. У салоне на столiку з чорнага дрэва, пад якiм красавалася тыгравая шкура, я знайшоў "Новае французскае рэвю", "Французскi веснiк" i некалькi свежых раманаў. Я пахвалiў за гаспадарчы клопат маладога ад'ютанта губернатара лейтэнанта Дзюга.

- О, я тут нi пры чым, - запярэчыў ён. - Тое, што вам спадабалася, - гэта мадам Бусар... Кнiгi i кветкi - яе стыхiя.

- Цi ж мадам Бусар лiтаратар? - запытаў я.

- Вядома. Вы павiнны былi гэта заўважыць. Жызэль, як мы яе тут непачцiва празвалi, скончыла Сеўрскую нармальную школу. Да таго як выйшла замуж за губернатара, была выкладчыцай лiтаратуры ў Лiёне. Там ён сустрэўся з ёю яшчэ раз, прыехаўшы ў водпуск. Я кажу "яшчэ раз", бо яны былi знаёмы раней. Яна была дачкой аднаго з блiжэйшых сяброў губернатара. Ён яе любiў, i яна згадзiлася ехаць з iм сюды. Здавалася, што яна таксама да яго прывязана з даўняга часу.

- Нягледзячы на рознiцу ў гадах?

- Трэба сказаць, што губернатар быў тады мужчына прывабны. Тыя, хто ведаў яго да шлюбу, гаварылi, што ён карыстаўся выключным поспехам у жанчын... Цяпер ён пастарэў.

- Такая жанiцьба небяспечна для здароўя.

- О! Тут не толькi жанiцьба. Мой начальнiк нiколi не жыў спакойна... Трыццаць гадоў у Афрыцы... Клiмат, вечныя трывогi, сабачая работа... Начальнiк мой - чалавек высокай годнасцi... Дзесяць гадоў назад, як ён прыехаў сюды, зусiм яшчэ дзiкiя плямёны насялялi гэтыя бяскрайнiя джунглi. Яны памiралi з голаду. Iхнiя ведзьмары падбухторвалi iх да ўзаемнага знiшчэння, да выкрадання жанчын i дзяцей, прымушалi прыносiць iдалам чалавечыя ахвяры. Губернатар уцiхамiрыў плямёны, падзялiў iх на групы, прывучыў iх вырошчваць какаву. Гэта не так лёгка, магу вас запэўнiць, пераканаць людзей, што жывуць сённяшнiм днём, шэсць гадоў цярплiва чакаць, пакуль на саджанцах з'явяцца плады.

- А яны не мараць аб сваёй незалежнасцi, не рвуцца на волю? Як яны адносяцца да губернатара?

- Любяць, я сказаў бы нават, глядзяць, як на бога. Неяк раз я суправаджаў яго ў адно першабытнае племя... Iхнi важак, укленчыўшы перад iм, гаварыў наступнае: "Ты выхоўваў мяне, як лянiвага сына... Ты добра рабiў... Ты прагнаў мой сон... Цяпер я стаў багаты..." Яны здольныя, вы пабачыце, ахвотна вучацца, абы знайсцi падыход... Але трэба быць святым, каб заслужыць iх павагу.

- I што ж, ваш начальнiк святы?

Малады лейтэнант зiрнуў на мяне з усмешкай i ў сваю чаргу запытаў:

- А што такое святы?

- Я не знаю... Чалавек абсалютна чысты, без плям.

- А! Гэта ёсць. Я не знаходжу ў iм заган, нават празмерных захапленняў, за выключэннем, можа, аднаго... Ён iмкнецца да славы, не да якiх-небудзь выпадковых пахвал, а да агульнага прызнання сваiх працоўных заслуг. Яму падабаецца быць адмiнiстратарам, i ён хацеў бы кiраваць тэрыторыямi ў некалькi разоў большымi.

- Як маршал Лiатэй, якi казаў: "Марока? Гэта - мястэчка. Мне патрэбен увесь свет".

- Iменна. Мой начальнiк быў бы страшэнна задаволены, каб яму даручылi кiраваць нашай маленькай планетай... Ён бы рабiў гэта лепш, чым iншыя.

- Але ж ваш святы быў донжуанам.

- Святы Аўгусцiн гэтак жа... Грахi юнацтва... Пасля жанiцьбы ён стаў прыкладам мужчынскай вернасцi... Аднаму богу вядома, колькi ў яго становiшчы было магчымасцей... Я сам, з'яўляючыся, так сказаць, яго ценем...

- Выкарыстоўвалi магчымасцi?

- Я не губернатар, не святы, не жанаты... Стоячы збоку, лаўлю тое, што трапляецца... Пагаворым лепш аб вашым падарожжы, дарагi мэтр. Вы, мабыць, ведаеце, што губернатар надумаўся заўтра суправаджаць вас да вашага блiжэйшага пункта?

- Так, сапраўды ён абяцаў узяць мяне ў свой асабiсты самалёт. У яго нейкая iнспекцыя на ўзбярэжжы i адкрыццё помнiка. Вы з iм паедзеце?

- Не... Апроч губернатара i вас там будуць мадам Бусар, якая не любiць пускаць свайго мужа лётаць над джунглямi без яе, пiлот i ваенны камендант падпалкоўнiк Анжэлiнi, таксама ўдзельнiк iнспекцыi.

- Я з iм сустракаўся?