Krzyzacy, tom drugi

jucha— krew.

wedle(daw.) — obok.

hołdownik— lennik.

Saladyn— właśc. Dżalal ad-Din (1380–1412), lennik księcia Witolda, brał udział w bitwie pod Grunwaldem. Pod koniec życia na krótko został chanem Złotej Ordy.

tułub— futro, zwł. owcze.

ckliwy— tu: mogący spowodować nudności.

surowiec— niewyprawiona skóra.

miast— zamiast.

bałabajkaa. bałałajka— instrument strunowy, mniejszy od gitary.

multanki— dudy mołdawskie, instrument dęty.

miesiąc(daw.) — księżyc.

rękodajny(daw.) — szlachcic pozostający na służbie na mocy dobrowolnej umowy.

kować— dziś popr.: kuć.

piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm.

chmyzowaty— (o zwierzęciu) lichy.

chrobry(daw.) — odważny, śmiały.

śluzya. ślozy(daw.) — łzy.

krwie— dziś popr.: krwi.

miesiąc(daw.) — księżyc.

szczypki— szczapki, małe kawałki drewna.

niepodobna(daw.) — niemożliwe.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Marcin (Marcisz) z Wrocimowic— (zm. 1442) – polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.

berdysz— szeroki topór na długim drzewcu.

w pobok— obok.

rohatyna(z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć.

Ziemowit IV— (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

Jan z Tarnowa— (1367–1433), wojewoda krakowski od 1409.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Pogoń— herb Litwy, przedstawiający rycerza na koniu z wzniesionym mieczem.

Tannenberg— (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu.

łęg— podmokła łąka.

Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

ścigły(daw.) — szybki.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

ustawicznie— ciągle.

dufność(daw.) — pycha, nadmierne zaufanie we własne siły.

Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem.

komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

szyderstwy— dziś popr.: szyderstwami.

ongi(daw.) — dawniej.

relikwiarz— ozdoby pojemnik na relikwie, to jest na szczątki świętych.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

Tannenberg— (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu.

Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

Ziemowit V— (1389–1442), książę mazowiecki, dziedziczny lennik Polski.

Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej— rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.

Zawisza Czarny z Garbowa— (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

rakuski(daw.) — austriacki.

bojarzyna. bojar— rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

zresztą— tu: poza tym.

Zbigniew z Oleśnicy— (1389–1455), biskup krakowski (1423-1455), w 1449 został pierwszym kardynałem polskiego pochodzenia. Jego karierę wydatnie przyspieszyło uratowanie życia Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem.

sajdak— kołczan.

dworscy— ludzie z dworu a. zależni od dworu.

ścigły(daw.) — szybki.

biegun— tu: koń.

cisawy— o koniu; maści (barwy) czerwonobrunatnej.

gryf— mityczne zwierzę o ciele lwa, mające głowę i skrzydła orła, często pojawiające się jako element herbów.

jeno(daw.) — tylko.

Rakusy(daw.) — Austria.

Burgundia— region w centralnej Francji.

Flandria— region rozciągający się wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na terenie Belgii, Francji i Holandii.

ongi(daw.) — dawniej.

związać się— tu: rozpocząć walkę.

atoli(daw.) — lecz, jednak.

myśliwe— dziś popr.: myśliwskie.

toporzysko(daw.) — drewniana rękojeść topora a. siekiery.

płonić się(daw.) — czerwienić się.

kuszcze(daw.) — krzaki, chaszcze, zarośla.

sulica— broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi.

Gilgenburg— obecnie Dąbrówno.

Ulrich von Jungingen— 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem.

walny— poważny, zasadniczy, decydujący.

dufny(daw.) — cechujący się nadmierną pewnością siebie.

wywiady— tu: zwiady.

pośledni— gorszy.

św. Jerzy— męczennik z III–IV w., patron rycerzy.

Werner von Tettingen— wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego, uciekając spod Grunwaldu, ocalił życie.

wżdy(daw.) — przecież, jednak.

azali(daw.) — czy.

przyczynić(daw.) — dodać.

nuże— a nuż, być może.

kropierz— długa kapa osłaniająca konia.

gnuśnieć(daw.) — lenić się, pozostawać w bezczynności.

ninie(daw.) — teraz.

ogorzały(daw.) — opalony.

hufiec czelny— w śrdw. strategii zgrupowanie uderzające jako pierwsze, aby wprowadzić zamęt w szeregi wroga.

hufiec walny— zasadnicze siły używane w bitwie.

naganiać— ganić, krytykować.

przystoi(daw.) — należy, wypada.

krzywuła— drewniany instrument dęty o zakrzywionej rurze.

ćma(daw.) — mrowie, tłum.

Gott mit uns(niem.) — Bóg z nami!

krokiem, rysią, cwałem— określenia opisują chód/bieg konia od najwolniejszego do najszybszego.

Bogurodzica— najstarsza znana polska pieśń religijna, często (jak w tej scenie) pełniąca rolę zbliżoną do hymnu narodowego. Tekst zachował się w rękopisie z 1407 roku.

Bogiem— tu: przez Boga.

sławiena(z czes.) — wysławiana.

gospodzin(daw.) — pan.

zwolena(daw.) — wybrana.

zyszczy(daw.) — pozyskaj (archaiczna forma trybu rozkazującego z końcówką -i/-y)