Krzyzacy, tom drugi

grześć(daw.) — grzebać, chować.

stropić się(daw.) — stracić pewność siebie.

wżdy(daw.) — jednak, przecież.

płatnerz— rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą.

łokieć— dawna miara długości, ok. 55–77 cm.

piędź— dawna miara długości, ok. 18–22 cm.

pergamin— specjalnie preparowana skóra zwierzęca służąca do pisania.

spłonić się(daw.) — zaczerwienić się.

nabrać— tu: napęcznieć.

znajęcy— dziś popr.: znający.

czerstwy— zdrowy, silny.

tedy(daw.) — więc, zatem.

oboje księstwo— Ziemowit IV i Aleksandra Olgierdówna.

Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

ochota(daw.) — zabawa.

rad(daw.) — chętnie.

gładki(daw.) — piękny.

opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

starunek(daw.) — opieka.

przezpiecznie(daw.) — bezpiecznie.

wiera(daw.) — prawda.

wartko(daw.) — szybko.

truchełka(daw.) — trumienka.

mitręga(daw.) — powolny, męczący i mało efektywny wysiłek.

mierzeja— tu: brzegi, wybrzeże.

piastować(daw.) — opiekować się.

żywie— dziś popr.: żyje.

najprzystojniej— najlepiej, najbardziej odpowiednio.

w polu— chodzi o pole bitwy.

jeno(daw.) — tylko.

cięgiem(daw.) — ciągle.

zabawić(daw.) — przebywać.

polepa— gliniana podłoga.

jeno(daw.) — tylko.

zapamiętać się— zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym.

płużyć(daw.) — opłacać się, służyć, sprzyjać.

nie masz(daw.) — nie ma.

wnątrzu— dziś popr.: wnętrzu.

śluzy, ślozy(daw.) — łzy.

skapieć(daw.) — umrzeć.

łacno(daw.) — łatwo.

przepomnieć(daw.) — zapomnieć.

onej(daw.) — tej.

frasunek(daw.) — smutek.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

spyża(daw.) — pożywienie, prowiant.

toczyć— tu: zżerać od środka.

tedy(daw.) — więc, zatem.

truchłeczka(daw.) — trumienka.

cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

baczyć(daw.) — patrzeć, uważać, zwracać uwagę.

wszelako(daw.) — jednak.

pod włos— tu: niezgodnie z moimi oczekiwaniami.

praw(daw.) — ma rację.

frasować się(daw.) — smucić się.

gotowy grosz(daw.) — gotówka.

rad(daw.) — chętnie.

patrzyć się— tu: wydawać się na właściwym miejscu.

ściana— tu: granica.

przetowłosy(daw.) — jasnowłosy.

somsiedztwo— dziś popr.: sąsiedztwo.

k'sobie(daw.) — do siebie.

sczeznąć— umrzeć.

miarkować— uważać, orientować się.

cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

polepa— gliniana podłoga.

wedle(daw.) — obok.

siestrze— dziś popr.: siestrze.

kierz(daw.) — krzak.

czeladź— służba.

rad(daw.) — zadowolony.

rogoża(daw.) — mata upleciona z łyka lub z sitowia.

opat— wyższy przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

jeno(daw.) — tylko.

kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza.

szczuka(daw.) — szczupak.

kiełb— ryba słodkowodna z rodziny karpiowatych.

wedle tego— tu: mówiąc o tym.

miarkować— tu: myśleć.

opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

uładzić— dojść do porządku.

pchnąć— tu: wysłać.

prawy(daw.) — prawdziwy.

któren— dziś popr.: który.

omieszkać— zaniedbać zrobienia czegoś.

kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza.

ostatnia para— ostatni dech.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

kmieć— zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

gładki(daw.) — piękny.

wodzić(daw.) — prowadzić.

pomiarkować(daw.) — zorientować się.

zawdy(daw.) — zawsze.

świerzopa— klacz.

fryzyjski— pochodzący z Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.

braniec(daw.) — jeniec.

rycerz rozbójnik(niem. Raubritter)— rycerz utrzymujący się z rabunku.

polepa— gliniana podłoga.

ongi(daw.) — dawniej.

dżdże(daw.) — deszcze.

starunek(daw.) — opieka.

karbowy— osoba nadzorująca pracę chłopów.

kasztel(daw.) — zameczek, niewielka twierdza.

kasztel(daw.) — zameczek, nieduża twierdza.

częstokół— palisada, wał z zaostrzonych bali.

czatownia— wartownia.

tedy(daw.) — więc, zatem.

odsep— opłata w formie odsypanej mąki.

Jadwiga— (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.

zali(daw.) — czy.

czeladź— służba.

wskróś tej przyczyny(daw.) — dlatego.

doma(daw.) — w domu.

jeno(daw.) — tylko.

niepożyty(daw.) — niepokonany, nie do zniszczenia.

jary(daw.) — mocny.

przygodzić się(daw.) — przydarzyć się.

małmazja— słodkie wino greckie.

Anna Cylejska— (ok. 1380–1416 w Krakowie), druga żona Władysława Jagiełły, wnuczka Kazimierza Wielkiego.

niedziela(daw.) — tydzień.

napierać się(daw.) — upierać się, usilnie na coś namawiać.

Mikołaj Powała z Taczewa— (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.

skwapliwie(daw.) — chętnie.

przeznać(daw.) — poznać.

komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Zyndram z Maszkowic— (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

jąć(daw.) — zacząć.

czysty— tu: prawdziwy.

ceber(daw.) — duże naczynie, wykonane z drewnianych klepek.

poprąg— rzemień podtrzymujący siodło.

przywieść(daw.) — przyprowadzić, doprowadzić.

wymiarkować(daw.) — zorientować się, zrozumieć.

zabawić(daw.) — przebywać.

Wniebowzięcie Najświętszej Panny— 15 sierpnia.

chudy— tu: skromny, mało obfity.

lech— obszar ziemi uprawnej.

opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

zapuścić— zaniedbać, pozwolić zarosnąć.

do dnia(daw.) — rano.

kasztel(daw.) — zameczek, nieduża twierdza.