Krzyzacy, tom drugi

siła(daw.) — wiele.

jeno(daw.) — tylko.

rozkulbaczyć(daw.) — zdjąć siodło i uprząż.

zali(daw.) — czy.

wżdy(daw.) — zawsze, przecież.

pono(daw.) — ponoć, podobno.

dufać— tu: ufać.

źrzały(daw.) — dojrzały, dorosły.

wskróś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu.

katówka— córka kata.

prawić(daw.) — mówić, opowiadać.

komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

strzyga— upiór.

strawa(daw.) — pożywienie.

przenieść— tu: tolerować, wytrzymać.

zasadzić się(daw.) — zaczaić się.

w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, naprawdę.

wyrównać— tu: dorównać.

tedy(daw.) — więc, zatem.

dychanie(daw.) — oddech.

ślepia— oczy.

śpik— szpik, tu: rdzeń kręgowy.

co ducha(daw.) — co tchu, jak najszybciej.

na hak przywieść— schwytać, jak psa łańcuchowego.

cnić się(daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

w niebiesiech— dziś popr.: w niebie.

rybałt— wędrowny muzyk lub śpiewak.

lutnia(muz.) — dawny instrument strunowy szarpany.

znojny(daw.) — pełęn trudu, męczący.

miesiąc(daw.) — księżyc.

głownia— palący się lub spalony kawałek drewna.

jadzie— dziś popr.: jedzie.

jąć(daw.) — zacząć.

kniaź— książę.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

jeno(daw.) — tylko.

Kyrie elejson(gr.) — Panie, zmiłuj się nad nami.

chowana(daw.) — oswojona, udomowiona.

chrobry(daw.) — dzielny, odważny, śmiały.

służbisty— posłuszny rozkazom.

prawy(daw.) — prawdziwy.

toń— tu przenośnie: zagrożenie.

tur— wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.

Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

w pole— na pole bitwy, do walki.

do dnia(daw.) — rano.

łacniej(daw.) — łatwiej.

kord— krótki miecz.

dawać baczenie(daw.) — uważać.

któren— dziś popr.: który.

objechać— tu: oszukać.

wydać— tu: ujawnić.

sromocić(daw.) — hańbić.

skroś tej przyczyny(daw.) — z tego powodu.

frasunek(daw.) — smutek.

w rzeczy(daw.) — w rzeczywistości, naprawdę.

radzi(daw.) — chętnie.

przeto(daw.) — więc, zatem, toteż.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

pono(daw.) — podobno.

gorzeć(daw.) — palić się, płonąć.

przezpieczność(daw.) — bezpieczeństwo.

przygodzć się(daw.) — przydarzyć się.

wspominek(daw.) — dar, pozwalający wspominać osobę obdarowującą.

kośba(daw.) — żniwo, tu przenośnie: wojna, walka.

w ociągu(daw.) — z tyłu.

krajka— pasek tkaniny przyszyty u dołu sukni, także: chustka.

zdolić(daw.) — zdołać.

komysze— legowiska zwierzęce w zaroślach.

wartką krew— gorąca krew.

łuby(daw.) — kosze, tu: bagaż podróżny.

pątlik— siatka do podtrzymywania włosów.

któren— dziś popr.: który.

przetowłosa— daw. jasnowłosa.

Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

baczyć— uważać, zwracać uwagę.

ochwiara— dziś popr.: ofiara.

niepróżny— rzeczywisty, nie fałszywy.

stradać(daw.) — stracić.

niepodobny(daw.) — nieprawdopodobny, niemożliwy.

widzi— tu: wydaje.

lelija— dziś popr.: lilia.

Piotrowin— według legendy rycerz wskrzeszony przez św. Stanisława, by świadczyć w sądzie przed królem Bolesławem Śmiałym.

piastować(daw.) — opiekować się.

przytwarty(daw.) — uchylony.

Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

Anna Danuta— (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

najprzedniejszy(daw.) — najlepszy.

Żmudź— historyczna nazwa tzw. Dolnej Litwy, nizinna kraina geograficzna i region administracyjny.

kniaź— książę.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

komtur— zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

ścigły(daw.) — szybki.

krzeczot— ptak drapieżny podobny do sokoła.

kapituła— rada sprawująca władzę w zakonie.

Władysław II Jagiełło— (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Janusz I Starszy (Warszawski)— (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.

gotować się(daw.) — przygotowywać się.

krzesać— tu: wykonywać z kamienia.

knecht(daw.) — żołnierz piechoty niemieckiej.

Ragneta— obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w r. 1289 krzyżacy zbudowali tam zamek.

przymknąćdaw. — potajemnie sprowadzić.

opatrzyć(daw.) — wyposażyć, przygotować.

przybieżać(daw.) — przybyć.

bojarzyna. bojar— szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

kord(daw.) — krótki miecz.

jeno(daw.) — tylko.

ciemiężyć— pozbawiać swobody, obciążać, wykorzystując władzę.

drzewiej(daw.) — dawniej.

dokazać(daw.) — dokonać.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim— (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

przyrodzony(daw.) — wrodzony, naturalny.

sromota(daw.) — wstyd, hańba.

stropić się— stracić pewność siebie.

żywie— dziś popr.: żyje.

zali(daw.) — czy.

przeto(daw.) — więc, zatem.

rad(daw.) — zadowolony.

ujma— coś, co kogoś obraża bądź poniża.

opat— przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

dyć(gw.) — przecież.

naprzeć się(daw.) — uprzeć się.

wskórać(daw.) — zdziałać, osiągnąć.

kniaź— książę.

strona— tu: kraj, okolica.

jeno(daw.) — tylko.