Учебник белорусского языка

Тенденция к избежанию сочетаний с непарными по глухости-звонкости в конце слов во многом обусловливает и появление окончаний — аў, -яў в родительном падеже множественного числа: коўдра (одеяло) — коўдраў из-за почти невозможности формы коўдр, выдра — выдраў, лазня — лазняў, багна (трясина, болото) — багнаў, урна — урнаў, чапля (цапля) — чапляў и т. д.

Своеобразие звуковому облику белорусских слов придает наличие приставок з- и ад- перед [в], [л], [р], [м], [н], [й]: адвага (отвага), адліць (отлить), адрамантаваць (отремонтировать), адмыкаць (отмыкать), аднавіць (восстановить), ад'ехаць (отъехать), звязаць (связать), зліць (слить), зрабіць (сделать), змарыцца (устать), зняць (снять), з'ехаць (съехать). То же и в позиции перед гласными: адасобіць (обособить), адарваць (оторвать), зэканоміць (сэкономить), зыходзіць (исходить).

СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ

Урач, доктар, лекар — врач.

Урачыха, доктарка, лекарка — врачиха.

Лячэбны — врачебный.

Урачэбна-кансультацыйны — врачебно-консультационный.

Медыцынскі — медицииский.

Хуткая дапамога — скорая помощь.

Медыцынская сястра, медсястра — медицинская сестра, медсестра.

Хворы — больной; хворы на язву страўніка, грып, сухоты — больной язвой желудка, гриппом, туберкулезом.

Я хварэю на сэрца, на ныркі.— У меня болит сердце, почки.

Хварэць жыватом, сэрцам — болит живот, сердце.

У мяне баліць галава, жывот. — У меня болит голова, живот.

На што вы скардзіцеся? Што вас турбуе? — На что вы жалуетесь? Что вас беспокоит?

У мяне насмарк (катар), частая чыхаўка, кашаль, баліць у грудзях. — У меня насморк, частое чихание, кашель, болит грудь.

Удыхніце глыбока, затым выдыхніце. — Вдохните глубоко, потом выдохните.

Адкрыйце рот. — Откройте рот.

Якая ў вас тэмпература? — Какая у вас температура?

Вось рэцэпт. Будзеце прымаць лякарства па сталовай лыжцы нашча. — Вот рецепт. Будете принимать лекарство по столовой ложке натощак.

Вы павінны паляжаць у ложку. — Вы должны полежать в постели.

На што вы хварэлі ў дзяцінстве? — Чем вы болели в детстве?

Шкарлятына — скарлатина.

Краснуха — краснуха.

Жаўтуха — желтуха.

Запаленне лёгкіх — воспаление легких.

Атручэнне — отравление.

Страціць прытомнасць — упасть в обморок.

Апёк — ожог.

Пухліна — опухоль.

Сардэчны прыпадак — сердечный приступ.

Болепатольны сродак — болеутоляющее средство.

ТЕКСТ

(К. Крапіва)

шчаня — щенок

велі ч — предмет очень больших размеров, громадина, махина

спрадвеку — нспокон веков

ганьба — порок

жадаць — желать,

жаданне — желанне

скардэіцца — жаловаться

нібы — будто бы

каніска — очень большой конь

нават — даже

асілак — богатырь, силач, часто встречаетсяв народных сказкахдля названия доброго сильного героя

гаспадар — хозяин

давесці — доказаць, показать

мана — ложь, вранье

наравы — обычно употребляется только в ед. ч.: нораў —нрав, норов

фурман — кучер, возница

пэўная падзяка — определенная благодарность

ахвота — охота, желание

здарыцца — случиться

затрымацца — задержаться

ледзь — едва, еле

скрануць — сдвинуть

дапамога — помощь

даволі — достаточно

прагны — жадный

1. Выпишите из текста слова, в которых глухие согласные звуки встречаются в конце слова, учитывая, что звонкие в этой позиции произносятся как глухие Затем выпишите слова с глухими согласными перед гласными Какие согласные не встретились ни одного раза?

Ад Віцебска да Канашоў, цераз раённы цэнтр, — восемдзесят кіламетраў. Аднак у словах «мы дабраліся» няма перабольшання: на ўвазе маюцца апошнія кіламетры нізкай дарогі, лясной, палявой ды вясковай, страшэнна разбалочанай за некалькі дзён залішне шчодрых дажджоў.

На такой дарозе мы і сустрэлі патрэбнага нам старшыню сельсавета. Ехаў кудысьці на матацыкле.

І вось сядзім у яго кабінеце, быццам апусціўшыся ў светлую цішыню, пасля дажджоў зноў залітую сонцам. Цішыню гэтую яшчэ больш падкрэслівае час ад часу далёкі гул якога-небудзь наземнага або, яшчэ радзей, нябеснага матора. І не чуваць з альховых кустоў салаўінае песні, якая і тут нас сустрэла, быццам усё адна, тая самая ўсюды. Усё гэта цяпер за вокнамі, дзе млеюць у парнасці старыя сосны і густа буяе над балацінкай алешнік.