Як брыгадзiр Жарар трапiw у Менск

Божа! Я нiколi не забудуся на тое, што чакала нас. Проста перад намi ў тры лiнii стаялi рускiя грэнадзёры. Яны паднялi свае мушкеты, i грымнуў пярун. Два мае сяржанты, Удэн i Папiет, упалi, да мяне неслiся грэнадзёры.

- Пастка! - закрычаў я. - Нам здрадзiлi! Усе назад!

Але было запозна. З усiх вулiц на нас ляцелi драгуны i казакi. Вялiзны рускi драгун схапiў мяне, i мы пакацiлiся на зямлю. Ён выняў шаблю, каб забiць мяне, але потым перадумаў i ўдарыў кулаком па галаве. Я страцiў прытомнасць. Так я трапiў у палон да рускiх.

Калi я ачуняў, то пашкадаваў, што рускi не забiў мяне. На галоўнай плошчы Менска ляжалi мае забiтыя гусары. Тыя, хто застаўся ў жывых, стаялi каля ратушы пад аховаю сотнi казакаў. Я зразумеў, што мы трапiлi ў пастку. Рускiя дазналiся пра нашую мiсiю i падрыхтавалiся. А я ўварваўся ў горад без усялякае перасцярогi. Нэй даверыўся мне, уся Вялiкая Армiя чакала нас са збожжам, а я не выканаў задання. Я заплакаў.

Рускi драгунскi афiцэр сказаў нешта сваiм салдатам. Да мяне падвялi Фiялку i прымусiлi сесцi ў сядло. Мая левая рука была прывязана да партупеi драгунскага сяржанта. Так я i рэшткi майго атрада выехалi з Менска.

У рускай армii вы знойдзеце ўсё самае лепшае, але i ўсё самае благое ў свеце. Самым жа благiм для мяне быў камандзiр кiеўскiх драгунаў маёр Сержын. Ён бiў маiх салдат, што iшлi, як яму здавалася, занадта павольна. Аднойчы ён хацеў ударыць i мяне, але нешта ў маiх вачах спынiла яго.

Я ўшчэнт змёрз i нiчога не разумеў: дзе я, куды мы едзем? Раптам Фiялка спынiлася. Я ўзняў вочы i ўбачыў знаёмы цагляны дом. Мы былi ў Даброве! Падумаць толькi, яшчэ ранiцай мы снедалi тут з маёй Сафi, а яе пераклад прывёў нас да смерцi i палону. Але такi ўжо лёс салдата, сябры, сёння пацалункi, заўтра - раны, сёння вiно ў палацы, заўтра - вада з лужыны.

Рускiя злезлi з коней i прымусiлi мяне зрабiць тое самае. Яны хацелi спынiцца на ноч у Даброве. Я ўбачыў папа: цяпер ён быў нават залiшне ветлiвы i радасны. За iм выйшла Сафi. Я зацята глядзеў, як яна вiтала Сержына з перамогаю. Потым яна паглядзела на мяне, i я ўбачыў у яе вачах жаль да мяне. Сафi павярнулася да Сержына i пачала штосьцi гаварыць яму. Ён хiтаў галавой, але потым згадзiўся i паклiкаў мяне.

- Гэтыя добрыя людзi просяць, каб я дазволiў вам правесцi ноч пад iх дахам. Я не магу адмовiць iм. Хаця, шчыра кажучы, я пакiнуў бы вас на марозе, гэта астудзiла б вашую залiшне гарачую кроў.

Потым ён звярнуўся да Сафi, але гаварыў па-французску:

- Калi ў вас ёсць добрая камора з надзейным замком, я дазволю яму правесцi там ноч. Але ён мусiць даць слова гонару, што застанецца там i не паспрабуе ўцячы.

- Я нiколi не дам вам слова гонару, - сказаў я.

Рускi сцепануў плячыма.

- Тады заставайцеся на двары. Паглядзiм, што скажаце ўранку.

- Хвiлiнку, маёр Сержын, - спынiла яго Сафi, - будзьце мiласэрныя да гэтага палоннага. Сёння ранiцай ён адпусцiў на волю капiтана Баракава.

Сержын недаверлiва глядзеў на Сафi.

- Гэта праўда, - пачуўся голас Баракава, якi выйшаў з дому. - Ён захапiў мяне сёння ранiцай, а потым адпусцiў пад слова гонару.

- Добра, - сказаў маёр, - але спачатку ён мусiць даць мне слова.

- Вам я не дам нiчога, - адказаў я.

- Палкоўнiк, - крыкнула Сафi, - дайце слова мне!

- Вам, мадэмуазель, я не магу адмовiць. Я даю вам слова гонару.

- Вось, маёр Сержын, - радасна сказала Сафi, - ён даў мне слова, цяпер я ў адказе за яго.

Вельмi незадаволены, гэты мядзведзь дазволiў мне застацца ў доме. Мяне зачынiлi ў цёмным халодным пакоi з адзiным акном, на якiм былi краты. Зачыняючы дзверы, маёр спытаўся:

- Як вам падабаюцца тутэйшыя гатэлi, палкоўнiк? Яны не вельмi шыкоўныя, але гэта лепшае, што мы можам прапанаваць вам. Можа, другiм разам вы знойдзеце iншую краiну, куды вы прыедзеце як госцi, якiх нiхто не запрашаў.

Мне не пакiнулi анi ежы, анi пiтва. У пакоi было холадна, i я не ведаў, як пратрымацца да ранiцы. Раптам я пачуў крокi i скрыгат ключа. Дзверы расчынiлiся, увайшоў мой былы палонны Алексiс Баракаў. У адной руцэ ён трымаў талерку з гарачым мясам, у другой - бутэльку вiна.

- Маўчыце, - сказаў ён, - я нiчога не магу зараз растлумачыць. У мяне мала часу. Але не кладзiцеся спаць i чакайце.

З гэтымi словамi ён паставiў ежу з вiном на падлогу i выйшаў.

"Чакайце", - гэтае слова грэла мяне больш за мяса i вiно. Што Баракаў меў на ўвазе?! Чаму я не павiнен класцiся спаць? Чаго чакаць? Няўжо ў мяне з'явiўся шанец трапiць на волю? Я пачаў малiцца.

Прайшло гадзiны паўтары, калi я пачуў лёгкiя крокi ў калiдоры. Заскрыгатаў ключ, i перада мною паўстала Сафi.

- Масье... - пачала яна.

- Эцьен, - паправiў я.

- Вас не змянiць, - сказала яна. - Вы даравалi мне?

- Дараваў? Што?

- Божа, вы так i не зразумелi? Вы папрасiлi мяне перакласцi, i я пераклала. Але там было зусiм не тое, што сказала я.

- Што ж там было?

- Няхай французы прыйдуць у Менск. Мы гатовыя.

Я адхiнуўся ад яе.

- Вы здрадзiлi мне! Вы завабiлi мяне ў пастку. Гэта з-за вас я згубiў свой атрад! Якi ж я дурань, што паверыў жанчыне!

- Не абвiнавачвайце мяне, палкоўнiк. Я руская, i мой абавязак - служыць сваёй Айчыне. Няўжо французская дзяўчына дзейнiчала б iнакш? Калi б я пераклала ўсё дакладна, то вы не паехалi б у Менск. Скажыце, што вы даруеце мне!

Яна стаяла, гледзячы на мяне сваiмi цудоўнымi вачыма, i хаця я думаў пра сваiх салдат, я не мог не дараваць гэтай жанчыне.

- Вось i добра, - сказала яна, - вам шкада сваiх, а мне сваiх. I яшчэ, ваш урок дабрынi i высакароднасцi, якi вы далi сёння ранiцай, не забыты. Адзiн чалавек з таго цi iншага боку не робiць перамогi. Вось вам ключ. У пакоi ёсць яшчэ адны дзверы, праз iх вы трапiце на волю. Iдзiце, палкоўнiк Жарар, я думаю, што мы нiколi больш не ўбачымся.

- Але я не магу.

- Чаму?

- Я даў слова гонару.

- Каму?

- Вам.

- Я вяртаю яго.

Маё сэрца поўнiлася радасцю. Я не даваў слова гонару маёру Сержыну, а Сафi вызвалiла мяне.

- За вёскай вы знойдзеце капiтана Баракава, - сказала яна. - У яго вашая жарабiца i шабля. Не затрымлiвайцеся, неўзабаве развiднее.

Я ў апошнi раз глянуў на Сафi i пабег у халодную ноч. Я не мог прымусiць сябе пацалаваць ёй руку, таму што нават у самых сарамлiвых ёсць гонар. А мой гонар быў паранены яе здрадай.

За вёскай сапраўды стаяў чалавек, якi трымаў маю Фiялку.

- Вы паставiлiся прыхiльна да мяне, - сказаў ён. - Шчаслiва. Bon voyage [шчаслiвай дарогi (фр.)]! Памятайце: пароль - Палтава.