Хобіт, або вандроўка туды і назад

Зараз правадыром быў Гэндальф.

— Нам нельга прапусціць шлях, інакш з намі здарыцца што-небудзь кепскае, — сказаў ён. — Па-першае, ежы зусім не заста-лося, па-другое, адпачыць трэба ў бяспецы, — і проста неабход-на знайсці адпаведную сцежку цераз Туманныя горы, іначай заблукаем, і давядзецца вяртацца і пачынаць зноў (калі яшчэ здолеем вярнуцца).

Гномы спыталі яго, куды ён зараз накіраваўся, і чараўнік адказаў: «Мы падышлі да самага краю Дзіказем'я, як некаторыя з вас, напэўна, ведаюць. Дзесьці наперадзе знаходзіцца таямнічая цудоўная даліна Рывендэл, дзе Элранд гаспадарыць у Апошнім Прытулку. Я адправіў ліст з сябрамі, так што нас чакаюць.

Прагучала гэта добра і супакойліва. Але ж туды кампанія яшчэ не дабралася, і было не так лёгка, як прагучала, знайсці Апошні Прытулак на захад ад гор. Вакол не было ані дрэў, ані пагоркаў, ані далін, адно толькі роўны схіл разаслаўся перад імі — і аж да самых гор запустэчаная зямля колеру верасу і старых камянёў, з плямамі і блішчынкамі зеляніны там, дзе, напэўна, была вада.

Раніца прайшла, прайшоў поўдзень, але ж на маўклівай раўніне ніякіх адзнакаў жытла бачна не было. Яны пачалі турбавацца, бо зразумелі: Апошні Прытулак можа быць у лю-бым месцы паміж імі і гарамі. Трапляліся насустрач нечаканыя даліны, вузкія, са схіламі-адхонамі, адкрываліся раптам перад самым носам, і яны бачылі ўнізе дрэвы ды імклівую ваду на самым дне. Сустракаліся расколіны, якія можна было нават пераскочыць, аднак жа вельмі глыбокія, з вадаспадамі. Былі і цьмяныя глыбокія лагчыны, якія немажліва было пераскочыць, ані прайсці праз іх. Страчаліся і балоты, некаторыя з іх — на выгляд прыгожанькія зялёненькія лужкі з пярэстымі кветкамі, але ж гружаны поні, які падышоў бы да іх, назад ужо не вярнуўся б.

I на самай справе, да гор было значна далей, чым можна было сабе ўявіць. Більба быў моцна ўражаны. Адзіная сцежка была адзначаная бялюткімі камянямі, часам зусім маленькімі і напалову зарослымі мохам ці верасам. Ісці ўздоўж такой сцежкі сталася справай надта маруднай, нават з правадырствам Гэндальфа, які, здаецца, шлях ведаў добра.

Яго галава з барадою матляліся туды і сюды, калі ён выглядаў камяні. Кампанія ехала за ім, але ж да канца пошукаў было яшчэ шмат, калі пачало цямнець. Ужо і час вячэры хутка павінен быў надысці — і, напэўна, прайсці, як і час абеду. Вакол лёталі матылі. Святло змеркла, бо месяц яшчэ не ўзышоў. Більбаў поні пачаў спатыкацца аб камяні і карані. Кампанія пад'ехала да краю адхону так нечакана, што Гэндальфаў конь ледзь не саслізнуў уніз.

— Нарэшце, знайшлі! — паклікаў Гэндальф, і астатнія падышлі да яго, каб зірнуць уніз.

Далёка ўнізе яны ўбачьші даліну. Пачулі шум вады ў камянях на дне, адчулі пах дрэваў, і на краі даліны, за рашй, убачылі агні.

Більба ніколі не забываўся, як яны, слізгаючы ды коўзаючыся ў прыцемках, спускаліся па зігзагу сцежкі ў запаведную даліну Рывендэл. Пакуль спускаліся, паветра цяплела і сасновы пах навяваў дрымоту, так што хобіт раз-пораз дзяўбаў носам і ледзь не звальваўся з поні ці біўся носам аб яго шыю. Настрой кампаніі відавочна паляпшаўся з кожнай хвілінай спуску. Сосны змяніліся на бярозы і дубы, прыцемкі зрабіліся ўтульнымі. Зеляніна травы амаль што згубілася ў цемры, калі, у рэшце рэшт, яны выехалі на адкрытую паляну непадалёк ад берага ракі.

«Хм-м, тут пахне эльфамі», — падумаў Більба, паглядзеўшы на зоркі. Тыя ззялі зыркім блакітным полымем. I якраз пачуўся спеў — як выбух смеху ў дрэвах:

Так эльфы смяяліся і спявалі, я ведаю — вам такія песенькі падаліся яўнай бязглуздзіцай. А ім усё роўна, скажу вам, яны б яшчэ больш смяяліся, калі б вы сказалі ім пра бязглуздзіцу. Эльфы, што зробіш… Хутка, як цемра згусцілася, Більба заўважыў іх. Ён любіў эльфаў, хоць і нячаста сустракаў і крыху іх пабойваўся. Гномы з эльфамі ўжываюцца дрэнна. Нават добрыя і сумленныя гномы (накшталт Торына і яго сяброў) лічаць эльфаў дурнаватымі (што не надта разумна) ці злуюцца на іх. Бо некаторыя эльфы любяць пакпіць з гномаў ды пацвяліць з іх, найбольш — з іхніх бародаў.

— Добра-добра! — сказаў нехта. — Вы толькі гляньце! Хобіт Більба верхам на поні, даражэнькі мой! Ці не цудоўна?

— Найбольш і непараўнальна дзівосна!

Потым зазвінела яшчэ адна песня, настолькі ж бязглуз-дзенькая, як і тая, якую я запісаў. Нарэшце нейкі высокі малады хлапец выйшаў з-за дрэў і пакланіўся Гэндальфу ды Торыну.

— Запрашаем у нашу даліну! — сказаў ён.

— Дзякуй! — сказаў Торын крыху буркатліва, а Гэндальф ужо паспеў саскочыць з каня і весела балбатаў з эльфамі.

— Вы трохі збіліся са шляху, — сказаў эльф. — Зразумела, у вьшадку, калі кіраваліся да адзінай у гэтых краях пераправы цераз раку і да Апошняга Прытулку. Мы вас правядзем, але ж лепей ісці пехатою, пакуль не дойдзем да моста. Жадаеце крыху застацца з намі і паспяваць альбо пойдзем зараз? У нас вячора гатуецца на вогнішчах, я адсюдь магу пачуць водар.

Хоць і стомлены, Більба з ахвотай застаўся б. Эльфійскія спевы пад чэрвеньскімі зорамі — калі вас такія рэчы не пакі-даюць абыякавымі — далібог прапускаць не варта. Ды ён меў намер і паразмаўляць крыху з эльфамі, якія ведалі яго імя і шмат іншага пра яго, хоць ён іх ніколі раней не бачыў. Ён лічыў, што іх меркаванні пра падарожжа маглі б быць цікавымі. Эльфы ведаюць шмат, навіны да іх далятаюць сапраўды дзівосным чынам, і пра тое, што здараецца ў навакольных краінах, яны даведваюцца хутчэй, чым вада струменіцца.

Але ж гномы імкнуліся на вячэру як мага хутчэй, і што ім тыя спевы? Пайшлі далей, ведучы за сабою поні, пакуль не вый-шлі на добрую сцежку і, нарэшце, да самай ракі. Цякла яна хутка і шумна, як звычайна горныя рэкі летнім вечарам, калі сонца ўвесь дзень ззяла над леднікамі. На другі бераг вёў толькі вузкі каменны масток без парэнчаў, такі вузкі, што поні ледзь праходзілі па ім. Праз яго гномы і хобіт змушаныя былі ісці асцярожна, адзін за адным, ведучы поні пад аброць. Эльфы прынеслі да берага яркія ліхтары і весела спявалі, пакуль кампанія пера-праўлялася.

— Гэй, бацька, бараду ў пену не абмачы! — крычалі яны Торыну, які перапаўзаў мост амаль на каленках. — Навошта яе паліваць, яна ўжо і так вырасла доўгая!

— Прыгаедзьце, каб Більба ўсе кексы не з'еў, — ён і так надта тоўсты, каб пралезці ў замковую шчыліну!

— Ціха, ціха, добры народ! I добрай вам ночы, — сказаў Гэндальф, які ішоў апошнім. — Вушы ёсць і ў далін, а ў некаторых эльфаў языкі надта ўжо развясёлыя. Дабранач!

I так нарэшце дабраліся яны да Апошняга Прытулку і знайшлі дзверы шырока адчыненымі.

Дзіўная рэч: калі ўсё ідзе добра, і час цячэ спрыяльна і прыемна, распавядаць амаль няма пра што, і слухаць няма чаго. А калі здараецца дрэннае ды благое, і нават жудаснае, расповед атрымліваецца цікавы і баіць можна бясконца. Кампанія за-ставалася ў Прытулку доўгі час, самае меншае, чатырнаццаць дзён, і з'язджаць ніхто не жадаў. Більба з задавальненнем застаўся б тут назаўсёды — калі б і была магчымасць проста так, па адзіным жаданні, перанесціся назад, да сваёй нары. Аднак жа расказаць пра іх гасцяванне бадай няма чаго.