Чалавек на лаwцы (на белорусском языке)

- Можа, пан сведка скажа суддзям, колькi гадзiн доўжыўся першы допыт майго падабароннага? - дэкламаваў ён.

Камiсар чакаў менавiта гэтага пытання.

- Семнаццаць гадзiн, - адказаў ён.

- Семнаццаць гадзiн без ежы?!

- Лекэр адмовiўся ад бутэрбродаў, якiя мы яму прапаноўвалi.

Усiм сваiм выглядам адвакат казаў прысяжным: "Глядзiце, панове! Семнаццаць гадзiн у нябогi ў роце i хлебнай крошкi не было!"

Сам Мэгрэ за ўвесь допыт з'еў толькi два бутэрбороды. А ён жа нiкога не забiваў.

- Пан сведка, - па-ранейшаму надрываўся напорысты абаронца, - цi прызнаяце вы, што сёмага сакавiка, а трэцяй гадзiне ранiцы, вы ўдарылi абвiнавачанага без якiхсьцi на тое падстаў - дзеянняў з яго боку, прычым тады, калi ў бедалагi былi кайданкi на руках?

- Не прызнаю.

- Дык сведка адмаўляе, што ўдарыў абвiнавачанага?

- Быў момант, калi я даў яму поўху: усё роўна як бацька сыну.

Адвакат памылiўся - пачаў не з таго канца. Але ён, вiдаць, клапацiўся толькi пра тое, каб уразiць публiку ды журналiстаў.

Потым, парушаючы ўсе правiлы, ён з'едлiва-саладжава запытаўся ў Мэгрэ:

- А ў вас ёсць сын, пан камiсар?

- Не...

- У вас нiколi не было дзяцей?.. Даруйце, я недачуў, што вы сказалi...

Мэгрэ быў вымушаны паўтарыць на ўвесь голас, што ў яго была дачка, але яна памерла маленькая.

Вось i ўсё. Мэгрэ нарэшце пакiнуў судовую залу i, перш чым вярнуцца ў сваё бюро, выпiў шкляначку каньяку ў буфеце ў Палацы правасуддзя.

Прыйшоўшы ў аддзяленне, Мэгрэ адразу ж запытаўся ў Сантонi, якi займаўся сябрам Монiкi Турэ:

- Нiякiх навiн пра Альбэра Жарыса?

- Нiякiх.

Хлопец так i не прыйшоў дадому. У кнiгарню ён сёння таксама не прыходзiў, не быў i ў рэстарацыi, дзе звычайна абедаў з Монiкай.

Цяпер Сантонi займаўся хлопцам разам з Люка, якi закончыў учора працу па iншым расследаваннi. Яны звязвалiся з усiмi палiцэйскiмi пастамi. Жанв'е ўсё яшчэ шукаў краму, дзе быў набыты нож, якiм забiлi Турэ.

- Нэвэ не званiў?

- Паўгадзiны назад. Сказаў, што пазвонiць у шэсць.

Камiсар стамiўся. Перад вачыма стаялi твары прысяжных, злачынцы, адваката. Навошта яму гэтая цяганiна?

- Лапуэнт нiчога не знайшоў?

Маленькi Лапуэнт абегаў усе мэбляваныя пакоi раёна, каб даведацца, цi не здымаў адзiн з iх Турэ. Павiнен жа ён быў недзе пераабувацца!

Цяпер у кожнага быў свой участак працы.

Памаракаваўшы, Жарыса перадалi Люка, а за Сантонi засталася адна Монiка Турэ. Што, калi Жарыс стане шукаць яе цi захоча што-небудзь паведамiць ёй пра сябе?

Тым часам прыходзiлася разглядаць розныя службовыя паперы, адказваць на непатрэбныя тэлефонныя званкi. Усё ж такi дзiўна: нiхто так i не пазванiў камiсару ў сувязi з забойствам...

- Алё! Мэгрэ слухае.

Гаварыў Нэвэ. Вiдаць, з нейкага бiстро, бо з слухаўкi чулiся гукi музыкi.

- Нiчога асаблiвага, шэф. Знайшоў на лаўках трох чалавек, якiя памятаюць Турэ. Усе паўтараюць адно i тое ж: Турэ быў заўсёды ветлiвы, ахвотна загаворваў з iмi. Адна старая кажа, што зазвычай ён iшоў адсюль да метро "Рэспублiка".

- Яна яго бачыла з кiм-небудзь?

- Яна - не. Але адзiн бадзяга сказаў, што аднаго разу Турэ некага чакаў, а калi той чалавек падышоў, яны разам пайшлi адсюль. Але ён так i не змог апiсаць гэтага чалавека, сказаў адно, што гэта тып, якiх багата...

Заставалася толькi ўздыхнуць.

Пахаванне Турэ было назначана на заўтра. Уранку цела нябожчыка забралi ў Жувiзi.

Мэгрэ патэлефанаваў жонцы i сказаў, што вернецца позна.

Па дарозе ў Жувiзi дзьмуў моцны вецер. Хмары нiзка навiслi над зямлёю, збiралася навальнiца. Шафёр з цяжкасцю знайшоў вулiцу Таполяў. Ва ўсiх вокнах дома Турэ гарэла святло.

Але званок не званiў. Яго, вiдаць, выключылi ў знак жалобы. Нехта ўбачыў, як да дома пад'ехала машына, i дзверы адчынiла жанчына, яшчэ не знаёмая камiсару, гадоў на пяць старэйшая за панi Турэ i вельмi падобная да яе.

- Камiсар Мэгрэ.

Жанчына паклiкала сястру з кухнi:

- Эмiлiя!

- Чую. Запрасi яго ў дом.

Мэгрэ прынялi на кухнi, бо ў сталовай стаяла труна. У вузкiм калiдоры пахла кветкамi i свечкамi.

- Выбачайце, што я вас турбую...

- Пазнаёмцеся: пан Маньен, мой швагер. Кантралёр на чыгунцы.

- Вельмi прыемна.

- Вы ўжо знаёмыя з маёй сястрой Жаннай, а гэта Сэлiна...

Адна Монiка не ўстала, каб павiтацца з Мэгрэ. Яна пiльна ўзiралася ў яго i, напэўна, думала, што камiсар прыехаў дапытваць яе наконт Жарыса, i была скаваная страхам.

- Прысядзьце, калi ласка.

Мэгрэ пакруцiў галавою.

- Хочаце глянуць на яго?

Удаве было прыемна паказаць камiсару, што яна не паскупiлася на аддзелку труны.

- Нiбыта спiць...

Мэгрэ зрабiў усё належнае.

- Ён i зразумець не паспеў, што здарылася, - уздыхнула жанчына. - А як ён любiў жыццё!

Яны цiха выйшлi, i панi Турэ зачынiла дзверы.

- Вы будзеце на пахаваннi, пан камiсар?

- Буду. Таму i прыйшоў.

Монiка па-ранейшаму сядзела нерухомая. Пачуўшы, што сказаў камiсар, яна адразу ж уздыхнула.

- Напэўна, вы i вашы сёстры знаёмыя з усiмi, хто будзе на пахаваннi, а я не ведаю нiкога...

- Разумею! - усклiкнуў Маньен, нiбыта гэтая думка прыйшла i яму самому ў галаву адначасна.

Сваiм пыхлiвым выглядам ён паказваў, што ведае ўсё наперад.

- Я проста папрасiў бы вас паказаць мне на пахаваннi незнаёмых людзей, калi такiя будуць.

- Вы думаеце, прыйдзе забойца?

- Неабавязкова. Але мой абавязак - нiчога не ўпускаць.

- Вы маеце на ўвазе якую-небудзь жанчыну? - спыталася панi Турэ.

I яе твар, i твары сясцёр адразу ж сталi аднолькава злыя.

- Я нiчога не маю на ўвазе. Я шукаю забойцу. Калi заўтра на пахаваннi вы зробiце мне знак, я зразумею.

- Калi заўважым любога незнаёмага?

Мэгрэ кiўнуў, папрасiў прабачэння за клопаты i выйшаў. Маньен правёў яго да дзвярэй.

- Натрапiлi на след? - спытаўся ён тонам, якiм гавораць з доктарам пасля агляду хворага.

- Не.

- I не маеце нiякiх падазрэнняў?

- Нiякiх. Да пабачэння.

У машыне Мэгрэ ўспомнiў, як дваццацiгадовым юнаком ён трапiў упершыню ў сталiцу. Тады яго найбольш уразiў няспынны рух натоўпу, калаўрот сотняў тысяч людзей. Ён з мiжвольнай трывогаю назiраў за тымi, хто, страцiўшы раўнавагу, кiдаўся ў паток i плыў па цячэннi. Але асаблiвае спачуванне выклiкалi ў яго сцiпла i чыста апранутыя людзi. Якiх толькi намаганняў яны не прыклалi, каб застацца на паверхнi i стварыць iлюзiю, што яны жывуць i што гэтае жыццё вартае таго, каб яго пражыць!

Вось i Луi Турэ дваццаць пяць гадоў сядаў кожнае ранiцы ў адзiн i той самы цягнiк, бачыў адны i тыя ж твары, i пад пахаю ў яго быў адзiн i той самы загорнуты ў цырату сняданак; увечары нябога вяртаўся ў сваё жытло, якое Мэгрэ называў у думках "домам трох сясцёр". Хоць сёстры i жылi на суседнiх вулiцах, яны закрывалi нябожчыку далягляд, як вялiзны мур.

- У камiсарыят, шэф? - пытаўся шафёр.

- Не. Дамоў.

Гэтым вечарам ён пайшоў з жонкаю ў кiнатэатр на бульвары Бон-Нувэль, той самы, куды хадзiў i Луi Турэ. Яны двойчы прайшлi мiма таго самага тупiка.

- У цябе кепскi настрой? - спыталася жонка.

- Не.

- Ты за ўвесь вечар i слова не сказаў.

- Ты што?.. А я i не заўважыў.

Уранку на горад абрынулася залева. Лiло як з вядра. Вецер вырываў з рук мiнакоў парасоны.

- Такое надвор'е часта бывае на пахаванне, - заўважыла панi Мэгрэ. Багата сёння клопату?

- Яшчэ не ведаю.

- Надзень галёшы.

Мэгрэ так i зрабiў, але ўсё роўна паспеў добра прамокнуць, перш чым удалося сесцi ў таксоўку. Халодныя кроплi сцякалi з капелюша за каўнер.

- На набярэжную Арфэўр.

Пахаванне адбудзецца ў дзесяць. Мэгрэ з нецярпеннем чакаў, калi прыйдзе Нэвэ. Ён вырашыў узяць яго з сабою: а раптам каго-небудзь пазнае на пахаваннi?..

- Ёсць што новае? - спытаўся камiсар у Сантонi. - Не?.. Складзi спiс Жарысавых сяброў, знаёмых, увогуле, усiх, з кiм ён сустракаўся апошнiя гады.