Гiсторыя Ролянда

Мы з брацікамі казалі яму не аднойчы: досыць паскудзтваў! Пераадолей брыдкую прыхільнасьць! Але ён толькі пасьмейваўся. І што мы маглі зрабіць? Мы скардзіліся таце, і тата кожнага разу нас супакойваў: кіньце, ня перабольшвайце, з узростам пройдзе. І сапраўды, прайшло, і нават занадта. Дарэмна мы спадзяваліся на пляменьнікаў: з гадамі дзяўчыны абрыдлі Валіку канчальна. Калі мы насядалі на яго, ён адмахваўся і цьмяна казаў, дзей узяў ад іх усё, што яны маглі даць, і цяпер пераключыўся на больш тонкія крыніцы энэргіі – прадметы. У тую пару ён жыў ужо сам па сабе, у хаце наводшыбе, і мала меў зносінаў з намі, але яго час ад часу можна было пабачыць з саначкамі, на шляху да сьметніка, а на саначках заўсёды стаяла нешта, загорнутае ў коўдру. Партрэты больш не пісаў, а пісаў натурморты, дзіўнае прыгажосьці й сілы, якія прымушалі ўздрыгваць. Адну са сваіх сталых працаў ён прысьвяціў тату: «Партрэт табурэта». Чысты, пачуцьцёвы, працяты пяшчотай і сьветлай тугою – ад яго нават у поўнага падлюгі бягуць па хрыбце мурашкі і блішчаць сьлёзы. Ад яго хочацца стаць лепей.

C6. На адвароце партрэта. Пра апошні дзень

«Нам заставаўся разам адзін дзень.

Мы накінуліся адно на аднаго, мы лашчылі адно аднаго, мы ўгрызаліся, мы ўпіваліся, мы ўсмоктвалі кожную рыску, але целы такія канечныя.

Мы сьнедалі й абедалі, і нам здавалася, што ў нас яшчэ столькі часу.

Мы размаўлялі, але думкі такія канечныя.

Мы глядзелі кіно, а потым шкадавалі, што змарнавалі дзьве каштоўныя гадзіны.

Мы ўспаміналі, мы сьвяціліся, мы сьмяяліся.

Мы плакалі.

Мы выкурылі цыгарэту.

Калі ж скончацца гэтыя бясконцыя паўгадзіны! Якой-небудзь музыкі!

Апошнія пяць хвілін, унутры так пуста, а ўсё вакол павялічылася, выпучылася.

Апошні погляд у вочы.

Бывай.

Бывай.»

C7. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра велізарны скарб

Калі мы былі маленькія, нас час ад часу апаноўвала жаданьне шукаць скарбы. Спачатку мы ўяўлялі сабе некалькі казачных месцаў, у якіх мог хавацца скарб: у яловым лесе, прывалены замшэлым трохкутным каменем; у склепе старадаўняга будынку, умураваны ў мэтровы цагляны мур; на беразе возера, пад пяском, на лініі месячнай дарожкі. У нашым горадзе й ваколіцах было ўдосталь падобных месцаў, і мы днямі напралёт бяз стомы махалі рыдлёўкамі пад задаволенымі поглядамі грыбнікоў, дворнікаў і рыбакоў. Мы не журыліся вельмі доўга, але патроху зажурыліся: за разбойніцкімі камянямі ўдавалася знайсьці толькі іржавы дрот, у купецкіх сьценах – толькі сатлелае пакульле, у пірацкіх затоках – адны трухлявыя дошкі. І мы надоўга закінулі шукаць скарбы, на ўсю зіму. Але потым, калі зноў прыйшла вясна, і мы значна пасталелі, мы зразумелі: яліны, падвалы ды куфары – гэта для прасьцякоў. Багацей жа прадбачлівы схавае скарб там, дзе ніхто не здагадаецца. І мы ўзяліся за пошукі з новымі сіламі. Шукалі ў сініх сьмецьцевых баках, аблупленых і сьлізготных, на пыльных верхніх паліцах бакалейных крамаў, між шпаламі трамвайных рэек, пад пешаходнымі сьвятлафорамі, на старых цыганскіх вогнішчах, у пясочніцах дзіцячых садкоў, на вытаптаных сабачых пляцоўках, на агароднінных базах за бочкамі з агурочным расолам. Вынікі прыкметна палепшыліся – цалюткія падарункавыя скрыначкі, прыдатныя да працы напільнікі, спартыўныя сьвісткі, скруткі махеравага прадзіва – але паўнавартасныя скарбы па-ранейшаму хаваліся ад нас. Роспач пакрысе авалодвала намі, і ўжо амаль была авалодала, як раптам, нечакана і без аніякіх прычынаў, у самым выпадковым месцы, нас асьвятліла азарэньне! Выпадковае месца аказалася звычайнае і непрыкметнае, у куце гасьцёўні, паміж канапай і крэсламі, і мы зьнерухомелі там, захоплена пераглядваючыся: мы канчальна зразумелі, што скарб знаходзіцца менавіта тут, прама вось тут. Аднак яго не было відаць, і празь некалькі хвіляў кожны з нас пачаў па-свойму тлумачыць гэтую нябачнасьць.

– Можа, мы памыліліся? – сказаў Валік.

– Можа, ён быў тут, але яго падабрала мама? – сказаў Толік.

– Можа, у нас прадбачаньне, і ён вось-вось выявіцца? – сказаў Хуліё.

– Можа, мы занадта нявартыя, каб бачыць ягонае хараство? – сказаў я.

– Не, братцы, – сказаў Колік. – Скарб тут, і мы вартыя, проста ён занадта велізарны! Гэта неверагодных памераў каштоўны камень, настолькі гіганцкі, да таго калясальны, што ўся Зямля разам зь Месяцам і Сонцам лёгка пралятаюць скрозь ягоную крышталічную рашотку! І ён толькі наш, абсалютна і назаўсёды, бо акрамя нас аніхто ня ведае.

C8. Уцёкі ды туляньні. У ліфце

У лютаўскую сьцюжу часам пераступаеш мяжу роспачы, і самыя відавочныя небясьпекі пакідаюць цябе абыякавым. Так, амаль цэлы тыдзень па вечарох я езьдзіў у ліфце, не зьвяртаючы ўвагі на пагрозьлівую адзнаку, што спыняла мяне раней: адзін зь ліфтаў нязьменна знаходзіўся на першым паверсе, а другі – на адным зь верхніх. 14, 15, 16, 17. Чаму заўсёды так? Нават калі разважыць, што спускаюцца на першы паверх значна часьцей, чым паднімаюцца на любы іншы, дык чаму падымаюцца толькі на самы верх? Няўжо па мяне? Гэтыя злавесныя думкі думаліся дзіўным чынам асобна ад мяне; я ж уваходзіў нагамі ў ліфт, націскаў пальцам гузік. Я заўважыў, што ўваходжу заўсёды правай, а націскаю не паказьнікам, але сярэднікам, быццам цела маё інстынктыўна спрабуе мяне абараніць, выконваючы адмысловы ахоўны рытуал.

Аднак неўзабаве мне было дадзенае апошняе папярэджаньне. Паднімаючыся да сябе, я праяжджаў паўз засеўшага ў суседняй кабіне мужчыны. Былі чутныя раздражнёны жаночы крык і нясьмелы апраўдальны бас. Спачатку я не разьбіраў слоў. Потым, па меры майго набліжэньня, высьветлілася, што дыспэчар з дынаміка патрабуе не націскаць больш на кнопку выкліку, а мужчына пакорліва запэўнівае ў сваім і-так-ненацісканьні. Я халадзеў і дрыжаў, упікаючы сябе за бессэнсоўнае глупства. Хутчэй, хутчэй! Галасы павольна праплылі, засталіся ўнізе, і нарэшце, аднекуль зьверху кабіны паблажліва пстрыкнула. Дзьверы адчыніліся. О, палёгка! Пакляўшыся больш аніколі не ўваходзіць у ліфт, я выйшаў. Памарудзіў. Што з тым гаротнікам? Можа трэба падтрымаць яго? Крыкнуць у шахту «трымайся, хлопча!» Ці распавесьці суцяшальны анэкдот? Альбо павучальна пазлараднічаць: «Так табе й трэба, прыдурак. Пешшу хадзі». Або: «Чуеш, гэй, ты ў якой кватэры жывеш?» Ён абнадзеіцца, раптам я чымсьці дапамагу: «У 265». А я: «Ну, пайду перадам прывітаньне тваёй жонцы й дзетачкам!» Такое б ён пэўна запомніў.

У рэшце рэшт я нічога не сказаў. Каму гаварыць? Хіба можа папярэджаньне быць цялеснае? Гэта толькі міраж, створаны анёламі. На самой справе няма ні дыспэчаркі, ні баса, а гэты ліфт затаіўся цяпер на першым паверсе і чакае сапраўдную ахвяру – мяне. Я стаяў ля вакна побач са сьмецьцеправодам і глядзеў на вогненны паток машынаў на кальцавой дарозе. Пачуцьцё падказвала мне, што пара зьбірацца, але я зноў пераканаў сябе: тут мяне ня знойдуць.

C9. Змрочныя засьценкі. Гэта скарб

Вучылішча рэклямных ботаў, у якім доўжыліся мае пакуты, звонку было падобнае на доўгі барак часоў другой сусьветнай вайны, але пад зямлёй распасьціралася на квартал ушыркі і на тры паверхі ўглыб, як злавесны айсбэрг з чорнае цэглы. Гаварылі, што ніжні ярус, у якім знаходзіліся нашыя вучнёўскія кельлі, абапіраецца на скалу й нават часткова высечаны ў ёй. Гэта ўзрушвала мяне, і я раз-пораз спрабаваў пераканацца ў рэчаіснасьці скалы, адкалупваючы ў розных месцах шпалеры – але пад імі заўсёды ляжаў роўны пласт тынку, і ні чорнае цэглы, ні вульканічнага каменя не было відаць. Я прастукваў сьцены костачкамі пальцаў да болю й садзеняў, і гукі мэлядычна зьмяняліся ад кута да кута – але як зразумець, дзе скала, дзе гіпс, а дзе таемная пячора? І ці такое ўжо непарушнае Вучылішча? Стаміўшы сябе бясплённымі здагадкамі, у пятніцу пасьля абеду я паехаў на аўтобусе ў будаўнічы гіпэрмаркет і спытаў прадаўнікоў, чым звычайна адколваюць тынк. Яны параілі мне шыкоўную бронзавую кірку, цёмна-карычневую, цяжкую, з прыемным гладкім дзяржаньнем, але яна была завялікая для маёй цеснай каморы і пэўна ўчыніла б у ёй непапраўныя разбурэньні. Замест яе я набыў цьмяна-шэрае зубіла і стройны малаток з раздвойваньнем на вытанчана загнутым канцы. Каб заблытаць сьляды, я вярнуўся ў вучэльню на маршрутцы, неяк прабавіўся да поўначы, пакуль ўсе заснулі, счакаў дзеля надзейнасьці яшчэ паўгадзіны і пачаў акуратна цюкаць, прама па-над галавой. Я стараўся трапляць у такт ціканьню гадзіньніка ў калідоры, цік-так, цюк-цюк. Тынкоўка была дыхтоўная, амаль у палец таўшчынёй, а адразу за ёй аказаліся асінавыя дошкі, сухія-сухія, з дробнымі ломкімі сучкамі. Тут была б дарэчы дрыль з кальцавой пілкай, але я не сьпяшаўся. За гадзіну й сорак хвілін я выбіў з дошкі прастакутнік прыкладна ін-кварта і асьцярожна выцягнуў яго. За дошкай бязвольна бугрыўся друзлы вапняк, і цяпер праца пайшла спорна. Я хутка апускаўся ў цёмную нару, зрэдку з раздражненьнем перарываючыся на выграбаньне пяску. Сыпкая гурба на падлозе расла, час бег, і сілы пачалі патроху пакідаць мяне. Не спадзеючыся дабрацца за адну ноч да глыбіннага вулькана, я ўжо пачаў падумваць пра адпачынак, як раптам зубіла правалілася, рука тузанулася, і малаток балюча трапіў па костачцы. Таемная пячора! Зьлізваючы брудныя сьлёзы, я пашыраў дзірку, пакуль ня здолеў прасунуць туды руку й галаву. Прынюхаўся, ці няма грымучых газаў, запаліў лямпу дый адразу ж зажмурыўся праз моцны водбліск. Унутры пячоры, зьзяючы белым мармурам, стаяў бюст Імануіла Канта, патанаючы ў шчодрых россыпах бірузы й зялёнага турмаліну. Так, я быў шчасьліўчык, а гэта быў ён – сапраўдны напаўкаштоўны скарб!