Гiсторыя Ролянда

A4. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра сястрычку

Калі мы з брацікамі крыху пабольшалі, мы зьмеркавалі, што было б цудоўна мець малодшую сястрычку, летуценную й вясёлую, абараняць яе й песьціць, і ганарыцца, што яна самая прыгожая. Але рэакцыя мамы нас зьдзівіла: «Ай не, – сказала яна, – спачатку можа й так, а потым не. Мы б зь ёй увесь час спрачаліся, сварыліся, вы ж ведаеце, я люблю, каб усё было па-мойму, ай не, я б не хацела. І потым, яна б нагадвала мне пра маладосьць». «А мы? Мы не нагадваем табе пра маладосьць?» «Вы – не». Рэакцыя таты зьдзівіла нас яшчэ больш: ён і чуць анічога не хацеў пра дачок, і нават самое пытаньне засмуціла яго – ён закрыў твар рукой і маўчаў, пагойдваючы галавой. «Я б ня вытрымаў, – нарэшце сказаў ён, – я б ня вытрымаў, што яна, далікатная й родная істота, вырасьце й пачне здымацца ў порна». «Але чаму, – усклікнулі мы – чаму абавязкова ў порна? Хіба ўсе дзяўчаты здымаюцца ў порна?» «Усё роўна гэта жудасна, – сказаў тата. – Яна б кахалася з нэграмі, з жандарамі, са скінхэдамі, гэта быў бы бесьперапынны кашмар, я б не перажыў яго». Мы пераглянуліся і разьвялі рукамі. «А калі мы будзем здымацца ў порна?» «А вы рабіце што хочаце».

A5. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра мірыяды часьцінак

Калі мой брат Хуліё адчуваў, што закахаўся, ён у той жа дзень ішоў на пошту і набываў новы тэлефон. Распараны са сьпёкі, ён уваходзіў, пасылаў нам лагодны погляд і, не здымаючы сандаляў, сядаў да стала. Мы абставалі яго, прасілі паказаць мэлёдыі, але ён адганяў нас, і не даваў нават нумару. Шорхаючы пэргамэнтам, ён разгортваў тэлефон, калыхаў яго на руках, увільгатняў подыхам і праціраў гузікі шматком аксаміту. Мы назіралі з кутоў. Ён усоўваў батарэйку, уводзіў у памяць нумар каханай і пяшчотна гладзіў экранчык. «Кахаю, кахаю цябе!» – выдыхаў Хуліё. Ён хаваў тэлефон на грудзях, пакідаў нам для забавак кардонку, а сам сыходзіў у аранжарэю, аддавацца мроям. Мы назіралі звонку, скрозь ішкло ды апэльсінавае лісьце, як ён, закінуўшы галаву, шэпча вершы, як праводзіць пальцамі па вуснах, як павольна разгойдваецца. Часам ён ускідаўся і пачынаў складаць каханай прызнаньне, гадзінамі падбіраў словы, мучыўся, а потым выдаляў усё, бо словы слабыя, і надоўга прыпадаў да экранчыка пацалункам. Мы плямкалі па шкле панамай ці плаўкамі, і Хуліё ўздрыгваў, але не зьвяртаў на нас увагі. Мы хадзілі вакол, назіралі і ўсё чакалі званка, каб пачуць, якая зайграе мэлёдыя, і ўбачыць, як Хуліё будзе прызнавацца. Але ягоны тэлефон не званіў ніколі. Бывала, да самага вечара ён праходжваўся між пульхнымі ялінкамі морквы, мучыўся, таміўся, нібы тлеў; але потым раптам успыхваў, хапаў люстэрка, шчотачку, папраўляў прычоску і, раскінуўшы рукі ды зачыніўшы вочы, усклікаў ва ўсе грудзі кудысьці ўверх: кахаю, кахаю!

– Ах, братцы! – нарэшце Хуліё выходзіў, і ягоныя вочы гарэлі, шчокі палалі, – я перапоўнены каханьнем! Знутры бурліць, булькоча, уздымаецца! Тугі ток крыві! Калі я бачу жанчыну, я адчуваю – я магу зрабіць яе шчасьлівай! Любую! Нават кульгавую п'янічку! Калі б я быў зь ёй, яна б не была такая! Оо, якая б яна была! Сьвет пасьмешкі, чырвань радасьці, вочы-зоры! Я б напоўніў яе жыцьцём – паўнаважкім, паўнавартасным! Усіх, усіх жанчын! Кожная бясконца цудоўная! Я хачу разарвацца на мірыяды часьцінак – і не магу! Я хачу зрабіць шчасьлівымі ўсіх!

Мы хмыкалі.

– Ты хоць бы адну зрабі шчасьлівай, вось тады й паглядзім, – значна казаў Толік.

– Эх! Пра што мне з вамі! Мужыкі! – ён махаў рукой і сыходзіў марыць у ноч, у зоры.

A6. На адвароце партрэта. Пра перамогу над дзікай прыродай

«Працэс эмансыпацыі набраў такую сілу, што ўжо ня можа спыніцца, яго рухае нястрымная інэрцыя. Роўныя з мужчынамі правы даўно абмінутыя, але цяжкі лякаматыў нясецца далей, да незалежнасьці ад прыроды наогул. На вокладцы вядомых часопісаў (а значыць, зь некаторым спазьненьнем, і ў чытацкіх мазгах): "Вібратар з пультам кіраваньня", "Каханьне да сябе", "У пошуках аргазму", "Што рабіць, калі цябе прымушаюць нараджаць". Традыцыйная вокладкавая мадэля па-ранейшаму прывабная й дагледжаная, але гэта – часова. Лёгіка й сумленнасьць патрабуюць адмовіцца ад прыгажосьці й паказаць сваё сапраўднае аблічча – кволае, бруднае й бессэнсоўнае.

Зрэшты, да гэтага яшчэ далёка, пакуль няма ні неабходных сацыяльных магчымасьцяў, ні ўнутранай сьмеласьці. Але ў пэрспэктыве нас чакае поўная перамога над дзікай прыродай – гэта безумоўна.»

A7. Зь ліста Толіка. Пра смутак

<...> Мы сядзелі зь ім у бары, і ён да таго сумны быў, што нават піва гаркавіла, але я ведаў, што ў яго ў жыцьці збольшага ўсё няблага. І раптам ён мне: «За гэтыя паўгадзіны, што мы пражываем зараз, ты калісьці будзеш гатовы аддаць некалькі гадоў – ці нават усё астатняе жыцьцё». «Чаму б гэта?» – кажу. «Таму што мы не адчуваем часу». «І таму ты такі маркотны?» «Так. Хвіліны цякуць, сьцякаюць, і я загадзя смуткую па іх, быццам з будучыні». «Смуткуеш, значыцца?» «Я смуткую па тым, што калі памру, буду смуткаваць па ўсім па гэтым, па піўной пене, па бульбе, па песеньцы з радыё, па плёмбе ў зубе, па табе». І ледзь ня плача. А сам здаравенны, і пры сям'і, і не бядкуе, і не залежны не які, я ж яго ведаю, працуем разам колькі гадоў. «Ну а калі б цябе, – кажу, – араць, лес валіць?» А ён толькі ўздыхае. Вось як людзі з сыці шалеюць!

Як вы там, братцы? <...>

A8. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра старэчую грэблівасьць

Калі мы былі маленькія, сьпякота пачыналася ня як цяпер, бліжэй да абеду, а з самае раніцы, і ўжо пасьля першага сьняданку можна было ісьці на возера купацца. Мы выходзілі праз далёкія весьніцы ў гародзе і йшлі – пустэчай, шэра-зялёным палыновым полем, поплавам. Перад возерам шырокай дугою ляжаў пясчаны пляж, у тыя часы яшчэ малалюдны. Дзяўчыны са швейнае фабрыкі прыгожа гулялі ў мяч, мускулістыя хлопцы слухалі рэйв па радыёпрыёмніку, сямействы зь немаўляткамі бялелі пад парасонамі, бабулі ў старамодных бікіні куналіся й сьціпла сыходзілі загараць ў высокія травы. Мы ныралі, плавалі й куляліся, пакуль у галаве не пачынала зьвінець, а потым выпаўзалі на бераг і заводзілі з кім-небудзь размову.

– Дзядуля, мы табе падабаемся? – сарамліва пыталіся мы, прыкладам, у пэнсіянэра на стракатым ручніку.

Мы прысядалі на кукішкі вакол і разглядалі ягоны загарэлы жывот з тугім пупком.

– Хе-хе-хе, – сьмяяўся ён, прытрымліваючы брылёк кепкі й безь цікавасьці паглядаў на нас. – Гэткія вы хітруны. Вы думалі што ж? Э не! З гадамі, дзеткі, іншымі ўсё больш грэбуеш, затое сам сабе ўсё больш падабаесься. Бач якія, хе-хе. Будзьце самакрытычныя, хлопчыкі: у цябе радзімка вунь дзе выскачыла, у цябе верхняя губа занадта тонкая, а ў цябе каленкі тырчаць. Ідзіце, сонца не заступайце, нічога вам ад мяне не перападзе.

Незвычайна крыўдна! Спадзеючыся ўзбудзіць пэнсіянэраву рэўнасьць, мы перамяшчаліся да дзяўчын з фабрыкі і часам азіраліся. Але ён абыякава накрываў твар газэтай і ані не шкадаваў пра нас.

A9. Змрочныя засьценкі. Гэта мыла

Пасьля абароны курсавой работы праграмары страцілі да мяне ўсякую цікавасьць. Зь нясьмелым недаверам я назіраў, як іхныя погляды губляюць драпежнасьць і засмужваюцца нудой. Склаўшы рукі на каленях, яны стомлена разглядалі мяне, паварочваючы то бокам, то тылам. Нарэшце, загадаўшы не спыняць рэкляму локшыны ні на імгненьне, яны канчальна забыліся пра мяне й прыступіліся спачатку да піццы, грунтоўна абмяркоўваючы маянэзы й кетчупы, а потым да новых пэрспэктыўных праектаў. Зразумела, я адразу ж спыніў рэкляму і больш да яе не вяртаўся. Дні напралёт я варочаўся на тапчане й блытаўся ў прасьцінах, прыдумляючы пляны помсты і разбурэньня Вучылішча. Я марыў пра дынаміт – пра высокую піраміду з чырвоных выбуховых цыліндраў і чорны бікфордаў шнур, пра аглушальны грукат і клубы белага дыму – але дзе было здабыць дынаміт? Ні дынаміту, ні падводных тарпэдаў, ні запальных бомбаў са сьмелых самалётаў, нічога. Што заставалася рабіць? Павагаўшыся колькі часу, я вырашыў вынішчыць праграмароў па адным – хай не ў адкрытым баі й без урачыстых тратылавых грымотаў, хай подла – але мне было не да высакароднасьці. У прыбіральні я нагледзеў вялікі кавалак гаспадарчага мыла, запасны, і ў адну хмурную раніцу панёс яго за пазухай і схаваў пад тапчаном. Плян ужо нарадзіўся, просты й бязьлітасны: нацерці прыступкі ганка мылам, густа, да сьлізкасьці, каб праграмары, ступіўшы на ганак, зрыналіся й гінулі. Я ведаў, якія падазроныя й асьцярожныя могуць быць гэтыя істоты, і таму прымеркаваў адмысловую тактыку, каб усыпіць іхную пільнасьць: націраць кожны дзень па маленькаму кавалачку прыступкі, нязначнаму й непрыкметнаму паасобку. Я ўставаў рана-ранюсенька і пачынаў мыліць прыступкі ля самых краёў, пад парэнчамі, зганяючы ў траву мурашак і павольную напаўпразрыстую тлю. Мыла клалася ліпкім жаўтлявым пластом, згладжваючы смалістыя хваёвыя валокны, і пахла помстай. А дзясятай зьяўляліся першыя праграмары, яны бадзёра зьбягалі ўніз, на асфальтаваны надворак, і пад акорды Чыка Корыя рытмічна прысядалі й разводзілі ў бакі злачынныя рукі. Жмурачы вочы, я жадаў ім зла. Яны пазіралі на мяне, але я прыгінаўся дадолу і прыкідваўся, што здзьмухваю пыл і таполевы пух. З кожным днём бясьпечная матавая дарожка на ганку звужалася, замяшчаючыся мыльным глянцам, і я лічыў дні й сантымэтры да расплаты. І вось, у адну суботу, падхапіўшыся на досьвітку, я пасьпешліва замыліў апошнюю палоску, самую сярэдзінку. Затаіўшыся за дзьвярыма, я са стукатам сэрца чакаў, і, пачуўшы будзільнік, плюхнуў на ганак вадой з таза. Пацякло, бліснула. Расчыніліся дзьверы: пабеглі. Пабег Галоўны Праграмар, выскаляючыся ваўчынай усьмешкай, пабеглі прыхвасьні. У гумовых красоўках, у нагавіцах зь лямпасамі, яны падскоквалі, распырсквалі мыльную пену і ўпэўнена спружыньвалі на тоўстых порыстых падэшвах. Я ня верыў вачам – чаму яны не сьлізгаюць, не зрынаюцца, ня гінуць? Няўжо фізыка нямоглая, няўжо законы фрыкцыйнага ўзаемадзеяньня нікчэмныя? «Здохніце!» – у нямоглай лютасьці захрыпеў я й закалаціў палкай у таз, але яны нават не пачулі мяне. Усё было дарма.