Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

Недзе ў калiдоры непадалёк пачулiся галасы, грубыя, патрабавальныя крыкi: "Выходзь! Быстра, тваю маць...", брыдкая салдацкая лаянка. Падобна, там усчалася тузанiна цi нават бойка, чуўся тупат шматлiкiх ног, нешта моцна выцяла ў сьцяну - аж здрыганулiся прыхiнутыя да дзьвярэй паручнiкавы плечы. Агiдны ветрык небясьпекi дзьмухнуў у цемрадзi сьмярдзючай камэры, усе насьцярожана прымоўклi, чакалi, што вось-вось адчыняцца i iхныя дзьверы. Але дзьверы пакуль не расчынялiся, а тупат i тузанiна сталi аддаляцца, мабыць, там кiравалi на выхад.

- Цяпер цi ня наша чарга? - паныла ўздыхнуў Эсэр.

Яму нiхто не адказаў, усе маўчалi, i пасьля маркотнае паўзы першы раздумна загаманiў Блатняк:

- А я якраз перад тым, як сцапалi... гуляш не даеў. Такi быў смачны гуляш. Каб ведаў...

- За жыцьцё не наеўся, перад сьмерцю не налiжасься, - сказаў Стары.

- Што праўда, то праўда! - падхапiў Эсэр. -Як помню сябе, усё есьцi хацеў. I на волi, i ў турмах.

- А што, многа сядзеў? - пацiкавiўся Блатняк.

- Хапала!

- Я ж казаў: трэба даваць дзёру! - нэрвова зашапатаў Блатняк. - А то давядуць, што ног не пацягнеш. Калi да таго ня стрэльнуць.

- Я ня супраць, - цiха адгукнуўся Эсэр. I з кутка разважна азваўся Стары:

- Вы думаеце, гэта магчыма? Гэта ж вельмi рызыкова, мабыць?

- А кулю ў лоб атрымаць не рызыкова?

Размова прыпынiлася, i паручнiк падумаў, што, вiдаць, iншага не застаецца. Ужо яго ЧК не памiлуе, расквiтаецца за ўсё. I за дваранскае паходжаньне, i за афiцэрства, i за рэвальвэр у рэчмяшку. Але гiнуць у гэтым сьмярдзючым сутарэньнi цi ў Гунькiным рове было пагана i страшна. Такога сабе канца паручнiк ужо не чакаў. Ды яшчэ ў гэткай кампанii. Усе ягоныя продкi ляжалi пад якiмi-нiякiмi помнiкамi на старых сельскiх могiлках ля невялiчкай праваслаўнай царкоўкi, усе памерлi сваёю сьмерцю, у сваiх пасьцелях. А дзе давядзецца легчы яму?

- А i праўда, - зашапялявiў Эсэр. - Як адчыняцца дзьверы, калi каго прывядуць... Кiнуцца i - за вiнтоўку.

- Хто кiнецца? - сказаў Стары. - Я пажылы. Ды хворыя суставы: раматус...

- Я б кiнуўся, - працягваў Эсэр. - Ды ў мяне рука вывiхнутая. Як вялi, бiлi. Сапсулi руку.

Паручнiк маўчаў, ён думаў. Трэба было штосьцi ўзгаднiць у душы, усё ж тая думка ўзьнiкла для яго нечакана. Канечне, рукi ў яго не былi вывiхнутыя, пакуль што ад голаду ён не зьнясiлеў. Але яму трэба было хоць бы адчуць нейкi давер гэтых людзей, каб нешта браць на сябе.

- Дык вось жа ў нас вайсковец, - падказаў Блатняк, - ты ж вайсковец, ага? - зьвярнуўся ён да паручнiка.

- Вайсковец.

- Можа яшчэ ахвiцэр?

- Афiцэр.

- Дык каго чакаць? Самы раз будзе. Ён кiдаецца першы, я - у помач.

- Ага. Тут важна, каб усiм разам, - прашамкаў Эсэр. - Ламануць - i ў калiдор, а там - як пашанцуе.

- Толькi б не спазьнiцца. А то могуць на золку вывесьцi. Яны на золку возяць, - паведамiў Блатняк. Ну, вядома ж, на золку, пра тое паручнiк ведаў, ужо недзе чуў цi чытаў, як возяць на кару злачынцаў. А цяпер вось тое загадкава-страшнае падышло да яго. Значыцца, каб не загiнуць па-дурному, безабароннай авечкай, трэба скарыстаць хоць бы й невялiкi шанец. Гэтыя людзi паспадзявалiся на яго, i ён павiнны. Хоць бы, як больш дужы. I, можа, як больш здатны. Урэшце, як афiцэр. Цi ня ў тым цяпер ягоная мiсiя - маленькая, амаль мiкраскапiчная мiсiя ў вялiзарным вiры людзкiх нягодаў. Ён павiнны пайсьцi наперадзе i зьдзейсьнiць самае, можа, рызыковае. Так трэба. А як яно выйдзе тое залежыць ня толькi ад яго. Тут ужо - як будзе заўгодна госпаду Богу.

- Я зразумеў. Але цi ўсе згодныя? - запытаўся ён.

- Я згодны, - лёгка сказаў ягоны сусед.

- Я тожа, - пацьвердзiў Эсэр. У куце, чутна было, трохi паварушыўся, паўздыхаў Стары, мабыць, ягонае рашэньне давалася яму трудней, чым iншым. Але i ён згадзiўся:

- Што ж, калi ўсе мiрам рашылi, дык... Адмаўляцца не па-хрысьцiянску будзе. Ужо як-небудзь...

- Во i добра. А ты, маўчун, што? - зьвярнуўся да кагось нябачнага ў цемры Эсэр. - Цi ўсё сьпiш?

- Я ня сплю, - прагучаў зь цемры новы басавiты голас.

- Дык ты чуў? Ты згодны?

- Ды я вось... бегчы не магу, во якое дзела...

- Тады што ж, застанесься?

- Мабыць, застануся.

"Во, пачынаецца, - зь непрыемнасьцю падумаў паручнiк. - Адзiн стары, другi з вывiхнутай рукой, гэты бегчы ня можа. Што ж тады яны - удвох? Цi ўтрох? Але цi справяцца ўтрох? А калi тых будзе болей?" Была вялiкая няпэўнасьць, занадта шмат што залежала ад выпадку, але што ж тады?.. Адмаўляцца, калi ўжо пагадзiўся, было нягожа, ён мусiў трымаць слова. Тым больш, калi на яго паспадзявалiся.

Ноч тым часам, мабыць, перавалiла за поўнач, у сутарэньнi памалу рабiлася цiшэй. Галасы ў калiдоры i за сьцяной патроху глухлi. Нехта пагаманiў яшчэ мабыць, канваiры ў канцы калiдора, пасьля стала цiха. Падобна было, падземная турма спакваля засынала. У гэтай жа камэры, аднак, ня спалi - цяжар нялёгкага клопату аблёг на ўстрывожаныя душы арыштантаў, прымусiў жывей забiцца iх спакутаваныя сэрцы.

- Галоўнае, ня кормяць, - сказаў Эсэр. - Значыць, штосьцi ўдумалi.

- А што - тут i аслу вядома, - пагадзiўся Блатняк.

- А калi ў iх усё ж якi iншы плян, - усьмiхнуўся Стары. - Калi, напрыклад, сапсуўся аўтамабiль, дык, мабыць жа, праблема з падвозам.

- Праблему з падвозам можна вырашыць шляхам падносу. Хоць бы ў мяшках. Хлеба цi бульбы. А калi чатыры днi не нясуць, значыць, ня варта, прашапялявiў Эсэр.

- Значыць, Гунькiн роў! - у каторы раз напомнiў сваё Блатняк.

Той яго напамiн пачынаў ужо раздражняць паручнiка, але ён устрымлiваўся, думаючы цяпер пра iншае. Калi пашэнцiць выбрацца з ЧК, дык куды бегчы далей? Ён тут даўно ня быў, знаёмых ня меў, шлях да мацi даўгаваты, а лавiць, мусiць жа, будуць зацята. Зноў жа - як бегчы босаму па золкай веснавой гразi? Той яго клопат, аднак, быццам учуў Блатняк, якi, чуваць было, штурхануў у бок Маўчуна.

- Ты, калi не пабяжыш, аддай боты ахвiцэру. Ён босы.

- Дык бярыце, - проста пагадзiўся Маўчун. Трохi пасопшы, ён зьдзёр з ног боты, i Блатняк перадаў iх у цемры паручнiку.

- Абувайце.

Боты былi вялiкiя, добра растаптаныя, паручнiк лёгка насунуў iх на свае босыя ногi.

- Такое дзела, - разважна казаў у куце Стары. - Можа, каму й пашанцуе, дык... Каб ведалi. Я вучыцель са Старыцы, Сергiеня маё прозьвiшча. У мяне сын на румынскiм фронце быў, цяпер ня знаю... другi паў пад Смаргонямi. А я вось...

- А цябе ў ЧК шлёпнуць. Калi не драпанеш, - груба зазначыў Блатняк, i тое не спадабалася Эсэру.

- Ну ты, далiкатней! Нельга ж так: шлёпнуць, шлёпнуць.

- Ды не, яго пашкадуюць. Гэта мяне шлёпнуць. Дык што ж, я плакаць буду? Хай па мне плачуць. У Воршы абальецца сьлязьмi Любка, у Суражы Анастасься, а ў Пiцеры Волечка. Волечка асаблiва сардэчная была, любiла ў любоў гуляць.

- Мабыць, адлюбiлася...

- А гэта яшчэ пабачым, - падбадзёрваў сябе Блатняк. - Я хлапец спрытны. Не глядзi, што мiзэрны.

- А родам адкуль?

- Ды тутэйшы. Прыехаў на пару дзён i засыпаўся.

- I я недалёка адсюль. Горад Горкi, чулi? На каморнiка вучыўся. Да катаргi.

- Катаржнiк?

- А як жа! Палiткатаржанiн. Шэсьць гадоў адтрубiў у Забайкальлi. Калi б не рэвалюцыя, яшчэ чатыры гады трубiць.

- Хар-рошая рэвалюцыя! - зьедлiва зазначыў Блатняк, i з кута загаварыў Стары.

- Рэвалюцыя вас вызвалiла, але ж рэвалюцыя вас i зноў пасадзiла. Як жа гэта атрымлiваецца, таварыш сацыялiст?

- Вельмi проста, вучыцель. I рэвалюцыя павiнна чымсь харчавацца. Дужа пражорлiвая жывёлiна, чым болей жарэ, тым болей хочацца, - прашамкаў Эсэр.

- Во дзiва! - раздумна сказаў Блатняк. - А казалi: свобода, свабода...

- Тут во якое дзела, - пачаў ахвотна тлумачыць стары. - Свабода гэта сымбаль, фiлязофская катэгорыя. Свабода наогул. Народу яна без патрэбы, народ i ня ведае, што зь ёй рабiць. Бо ён нiколi зь ёй ня меў справы. Народу патрэбна, каб над iм гаспадарылi, гэта ў ягонай крывi. Найлепш - чужаземцы. Прыйдзiце i валадарце намi, бо зямля наша вялiкая, а парадку ў ёй няма.