Авантуры студыёзуса Вырвiча

— Пачакай… Тут справа гонару… Калі ўмяшацца — можам зрабіць яшчэ горш. Няхай разбяруцца паміж сабою раз і назаўсёды. З’явіцца паспеем, калі дойдзе да… незваротнага… Але ж не будзе пан Гервасій Бутрыма сапраўды забіваць!

Саламея, якая кусала вусны да крыві ад трывогі, моўчкі кіўнула галавой. Абодва асцярожна падабраліся бліжэй, схаваўшыся за таўшчэзную ліпу. Пранціш трымаў Саламею за плечы — баяўся, што яна ўсё сапсуе, выбяжыць… Бо жанчыну ажно калаціла ад страху за любага.

А той любы ніякага страху не выяўляў. Змрочны, саркастычны… Ну, як заўсёды. Пан Гервасій таксама не ўсміхаўся, стаяў, сунуўшы рукі за літы слуцкі паяс, які падпярэзваў сінюю чугу.

— Ну што, Бутрым, месца табе знаёмае. Наколькі я ведаю, праводзіў ты тут шмат часу… Без карысці, праўда, для тваёй спіны.

— Выбар месца аддаю вашамосці, — холадна прамовіў Лёднік. — Я не пераборлівы.

Пан Агалінскі крыва пасміхнуўся:

— Яшчэ б табе перабіраць… У стайню, на звычную табе лаўку, не пойдзем. Кладзіся, доктар, проста на зямлю… І без усялякіх дыванкоў.

Вырвіч рыпнуў зубамі. Біць шляхціца на голай зямлі — гэта ганьба! На дыване — можна… Каго на дыване не сцябалі? Нават Пана Каханку бацька — вялікі гетман ахаджваў. Але Лёдніку шляхецкія тонкасці, падобна, былі абыякавыя. Зняў камзол, кашулю, няўважна кінуў, скамечыўшы, убок, проста на вільготную ад нядаўніх дажджоў траву, як бы не спадзяваўся больш апранаць. Лёг…

— Так вашай мосці зручна будзе мяне забіваць? — яшчэ і атруты ў голас падпусціў. — Папярэджваю, я жывучы. Папрацаваць пану давядзецца цяжка.

— Нічога, я дужы! — насмешна прамовіў пан Агалінскі. — І спяшацца нам няма куды.

І зняў са сцяны, з аднаго са спецыяльна ўбітых крукоў, нат не бізун — а пугу, з цяжкім плеценым «хвастом»… Ды што гэта, Амерыканец усур’ёз сабраўся доктара прыкончыць? Гэта ўжо не жарцікі!

Пранціш ледзь утрымаў Саламею, якая заціскала рот кулаком.

— Як жа доўга я марыў гэта зрабіць! — весела прарычэў пан Гервасій і з усяе моцы ўдарыў па спіне доктара.

— Гэта табе за пані Галену… Гэта за брата майго… Гэта за тое, што лезеш у ложкі шляхцянак без сораму!

Вырвіч прыкідваў, колькі варта вычыкаць. Доктар, вядома, жывучы, але ж скура ў яго не такая, як у цмока…

Але пан Гервасій, сцебануўшы тры разы, спыніўся. Выпрастаўся, выцер рукавом спацелы лоб, выдыхнуў з палёгкай.

— Ёсць у мяне для цябе адна навіна, доктар. Малодшы мой пляменнік, пан Аляксандр Агалінскі, трагічна загінуў.

— Што?!! — доктар ускочыў, як не адчуваючы на сабе новай порцыі свежых шнараў. Пан Гервасій нават на крок адступіў — такое ў доктара было аблічча.

— Загінуў хлопчык, — упарта паўтарыў Амерыканец. — Карэта ўвалілася ў дрыгву, ну і… Нават целаў не знайшлі.

Лёднік зажмурыў вочы, і Пранцішу стала страшна ад думкі, што былы алхімік і чарадзей далей можа ўчыніць.

— Але, можа, і не загінуў, — спяшаючыся, прамовіў пан Гервасій, якому, відаць, таксама стала не па сабе. Лёднік адплюшчыў вочы і гнеўна выкрыкнуў:

— На такія жорсткія жарты я пану дазволу не даваў!

Пан Гервасій пасміхнуўся — яго, падобна, усцешыла, як доктар пераймаецца.

— А гэта ты зараз сам вырашыш, жарты ці не… Магчыма, пана Аляксандра Агалінскага знайшлі, удалося яго неяк дастаць з карэты… І будзе ён жыць, як варта нашчадку слаўнага шляхецкага роду, успадчынніць некалькі вёсак, зробіць кар’еру пры двары пана Радзівіла… А магчыма, беднае дзіця ўсё-ткі бясследна знікла ў дрыгве. Але… знайшоўся іншы хлопчык… Згублены сын аднаго вучонага, але не радавітага доктара.

У Лёдніка ажно вусны задрыжэлі ад раптоўнай здагадкі. А пан Агалінскі працягваў, амаль павучальна:

— Мала як бывае — выкралі дзіця, потым яно выхоўвалася невядома дзе… А якая там у малых памяць… Што там да трох гадоў было… І вось родны бацька цудам адшукаў сына. Дык вось не ведаю, як адбылося насамрэч? Які хлопчык выратаваўся?

Лёднік ступіў наперад і цвёрда прамовіў голасам, трохі здушаным ад узрушэння:

— Ягоная мосць пан Аляксандр Агалінскі трагічна загінуў. Амін.

— Ну што ж, тады сустракай свайго аднойдзенага сына! — прамовіў пан Гервасій і крыкнуў:

— Паланэйка! Давай, вядзі яго!

З густой прысады паказалася знаёмая постаць у белай сукенцы і карункавым каптуры: княжна Багінская, гарэзна ўсміхаючыся, несла на руках цемнавокага малечу.

Здарылася неверагоднае: малое пазнала дзядзьку, які з ім колісь важдаўся, і само пабегла да яго:

— Пан доктал!

Лёднік схапіў на рукі сваё шчасце… І тут жа строга сказаў:

— Не пан доктар, а пан бацька.

Хлопчык сур’ёзна паглядзеў на прафесара, нават скептычна.

— А цаму?

— Таму, што ты мой сын.

Малеча задумаўся — зусім па-прафесарску. Уважліва агледзеў нованабытага бацьку, крануў пальчыкам крывавы след ад пугі на яго плячы, азірнуўся на пана Гервасія Агалінскага. Нарэшце з годнасцю кіўнуў галавой.

— Добла, пан бацька. Хацу глядзець у тлубу на золы!

Трэба ж, памятае паход у абсерваторыю! Што значыць спадчыннасць…

Пан Гервасій абняў панну Багінскую — дакладней, мяркуючы па ейным уборы і заручальных пярсцёнках у абаіх — пані Агалінскую, і выгукнуў убок:

— Хопіць хавацца! Пан Вырвіч, пані Лёднік, выходзьце!

Пранціш раскланяўся з панам Гервасіем — той усміхаўся ва ўвесь рот, падкручваючы вусы.

— Ну што, скончыў вучобу, студэнт?

— А нягож! — Пранціш стараўся не глядзець на пані Агалінскую. — А не баішся, вашамосць, што наконт патопленай у дрыгве карэты нядобрыя чуткі пойдуць?

Амерыканец не збянтэжыўся ні на макавінку:

— А ніякага спадману! Сапраўды дурань-фурман коней не стрымаў, панеслі… Мы з Паланэйкай прагульваліся верхам, пачулі крыкі… Пакуль даскакалі… Нянька з фурманам Базылём патанулі — спрабавалі выплысці, ну і… А хлопчыка, якога зараза-нянька ў карэце кінула, я так-сяк выцягнуў — на пасе, навязаным да дрэва, ныраў у дрыгву… Анёл-ахоўнік паспрыяў, відаць. Малы непрытомны быў, як яго дастаў, але жывы, Паланэйка яго неяк выхадзіла. Ніхто не ведае, што ён выжыў, акрым маёй старой карміліцы, мяне і жонкі. Вось Паланэйцы і прыйшло да галавы — скарыстаць выпадак, каб вярнуць дзіця роднаму бацьку. Ну, дай Бог яму і доктару шчасця… А ўся маёмасць брата старэйшаму пляменніку дастанецца. Ні шэлега не вазьму, ніхто не папракне, што сірот абрабаваў. Я ж увогуле адсюль з’язджаю з жоначкай — карабель чакае ў Гданьску.

Пан Гервасій усміхнуўся Паланэйцы, і тая перапляла пальцы з ягонымі.

— За мяне цяпер ёсць каму думаць! — пахваліўся Амерыканец, гледзячы на жонку з захапленнем і жарсцю. — Паланэйка такія пасланні сачыніла — і свайму пану-брату, і ягонай мосці князю Радзівілу ад майго імя… Распісала нашыя прыгоды, падступнасць ангельскіх чараўнікоў, вернасць шляхецкім традыцыям… Пан Радзівіл аж расчуліўся, кажуць, дэкляраваў спраўдзіць бацькаў запавет і вярнуць васковую ляльку аднаму прафесару.

— Праўда, дзесяць альбанчыкаў прыслалі Гервасію пераламаныя пер’і, — з трохі нервовай усмешкай паведаміла Паланэя. — Што значыць, пры стрэчы заб’юць, як здрайцу.

— А твой пан-брат увогуле не адказаў, — заўважыў пан Гервасій. І Пранціш зразумеў, што шчасце гэтай пары насамрэч вельмі плыткае… І чапляюцца яны адно за аднаго, як пасажыры патанаючага чоўна.

Пранціш наважыўся зірнуць на пані Паланэю. Фанабэрыстая, упэўненая, хітравата-мілая, напятая смяротнай небяспекай — і шчаслівая…

Шчасце каханай жанчыны з другім — што можа раніць больш балюча?

— Я набыла выдатныя пістолі галандскай працы! Мы з Гервасіем прыстраляліся — усіх варон у парку перабілі!

Пан Агалінскі з пачуццём пацалаваў жончыну ручку:

— Ну, у каго яшчэ такая кабета ёсць? — і засмяяўся, як Цэзар над пераможанымі егіпцянамі. — А як лаяцца пачне — насалода слухаць! Я і слоў такіх не ведаю… Ну, усё, змарыўся я з-за гэнага доктара, аж плячо баліць. Лёднікі няхай пераначуюць у тым дамку, дзе мы паніча трымалі — ніхто не заўважыць. Пані Саламея спіну доктару падлечыць. Есці-піць карміліца ім прынясе… А ты, пан Вырвіч, пойдзеш з намі вячэраць — праз дзень-другі мы выпраўляемся за акіян.