Метамарфозы, цi Залаты асёл (на белорусском языке)

3. Стомлены такой няўдачай, пакiнуўшы ўсякую надзею на выратаванне, я хацеў ужо пакаштаваць гэтых ядавiтых ружаў. Аднак пакуль не спяшаючыся я рыхтуюся iх сарваць, нейкi юнак, напэўна, агароднiк, чыю агароднiну я вынiшчыў, даведаўшыся пра зробленую яму шкоду, прыбег з вялiкiм кiем, накiнуўся на мяне i пачаў так мяне мясiць, што, напэўна, забiў бы да смерцi, каб я не кiнуўся сам сабе на паратунак. Задраўшы ўгару зад, я пачаў яго брыкаць заднiмi нагамi, а калi ён, моцна пабiты, павалiўся на касагор, я выратаваўся ўцёкамi. Аднак тут жа нейкая жанчына, магчыма, яго жонка, убачыўшы, што ён павалены на зямлю i ледзь жывы, кiнулася да яго з жаласлiвым лямантам, пэўна, каб выклiкаць да сябе спачуванне i адначасова загубiць мяне.

I вось усе жыхары вёскi, устрывожаныя яе галашэннем, склiкаюць сабак i цкуюць, каб яны кiнулiся на мяне i, раз'юшыўшыся, разарвалi на кавалкi. Я ўжо быў упэўнены, што настала мая смерць, бо сабакi былi такiя вялiкiя i так было iх многа, што можна было iсцi з iмi на мядзведзяў i львоў. У такiх абставiнах я пакiнуў думку пра ўцёкi i хуткай рыссю вярнуўся ў той хлеў, дзе мы былi пастаўлены. Але i тут яны, ледзь стрымлiваючы сабак, злавiлi мяне i, прывязаўшы моцным рэменем да нейкага колца ў шуле, бясспрэчна, забiлi б да смерцi, каб мой страўнiк, звузiўшыся ад балючых удараў, перапоўнены той грубай гароднiнай i захварэўшы нястраўнасцю, не выпусцiў цэлага струменю i не адагнаў iх ад майго спакутаванага цела, адных агiднай жыжкай, другiх едкiм смуродам.

4. Хутка пасля таго як пачала спадаць паўдзённая спёка, нашы разбойнiкi зноў абладавалi нас, i асаблiва мяне, цяжкiм грузам i рушылi далей.

Калi была ўжо пройдзена большая частка дарогi, стомлены доўгай хадой, знемагаючы пад цяжарам грузу, абяссiлены ад палачных удараў, збiўшы ўсе капыты, кульгаючы, хiстаючыся, дайшоў я да нейкай цiхай рэчкi, i раптам прыйшла мне ў галаву думка скарыстаць шчаслiвы выпадак i, асцярожна падагнуўшы ногi, легчы на зямлю з намерам не ўставаць i не iсцi далей, нягледзячы нi на якiя пабоi.

Я быў гатовы нават памерцi не толькi пад палкамi, але i ад удару нажа. Я думаў, што, ледзь жывы i слабы, атрымаю заслужаную адстаўку, як iнвалiд, а разбойнiкi, каб паскорыць свае ўцёкi, перакладуць груз з маёй спiны на двух iншых уючнiкаў, а мяне для найвышэйшай кары кiнуць на здабычу ваўкам i груганам.

5. Аднак супраць гэтага цудоўнага плана паўстаў мой бязлiтасны лёс. Другi асёл, адгадаўшы мае думкi, павалiўся раптам ад прытворнай стомленасцi i заставаўся ляжаць з усiмi манаткамi, як нi цягалi яго ў розныя бакi за хвост, за вушы i за ногi. Тады, стамiўшыся i страцiўшы апошнюю надзею падняць яго, парадзiлiся мiж сабой, што не варта важдацца з нерухомым, быццам акамянелым аслом i трацiць дарагi час, пераклалi мяхi на мяне i на каня, а яго, падрэзаўшы яму ўсе паджылкi i сцягнуўшы трохi з дарогi, яшчэ жывога скiнулi з абрыву ў прорву.

Разважыўшы долю свайго няшчаснага сябра, я вырашыў адкiнуць усякiя хiтрыкi i ашуканства i, як паслухмяны асёл, служыць сваiм гаспадарам. Неўзабаве я зразумеў з iхняй гутаркi, што ўжо хутка будзе прыпынак i канец усёй дарогi, што ўжо недалёка iхняе сталае месца. I сапраўды, мiнуўшы яшчэ адзiн не вельмi круты пад'ём, прыбылi мы нарэшце да мэты падарожжа. Там знялi з нас увесь груз i схавалi ў пячоры, а я, вызвалены ад цяжару, каб адагнаць стому, замест купання пачаў качацца па пяску.

6. Час i адпаведныя ўмовы вымушаюць мяне апiсаць месца i тыя пячоры, дзе жылi разбойнiкi. Адначасова праверу i дам вам адчуць, цi быў я аслом з розумам i пачуццямi.

Перад намi ўзнiмалася велiчная, адна з найвышэйшых, гара, зарослая густымi цянiстымi кустамi. Яе пакручастыя схiлы акружаныя вострымi i непрыступнымi скаламi, абвiтымi ў выглядзе натуральнага ўмацавання глыбокiмi цяснiнамi i прорвамi, зацененымi розным кустоўем. Пенiстым струменем падаў унiз, сцякаючы па схiле, ручай, якi браў пачатак дзесьцi на вяршынi гары. Ён то ўздымаў серабрыстыя хвалi, то, раздзялiўшыся на мноства струменьчыкаў, аблiваў i забалочваў цяснiны, то зноў злучаўся ў акружанае берагамi возера i ператвараўся ў павольную раку.

Над пячорай у цяснiне памiж двума выступамi ўзнiмалася высокая вежа, навокал якой цягнуўся частакол з моцных жэрдак, магчыма, загон для авечак. Памiж дзвюма сценамi быў вузкi праход. Гэта быў сапраўдны бандыцкi прытон, навокал якога не было нiякага жылля, апроч маленькай, наспех злепленай i накрытай трыснягом хацiнкi, дзе, як я даведаўся, выбраныя па жэрабю разбойнiкi вартавалi.

7. Дабраўшыся да месца, бандыты прывязалi нас моцнымi рамянямi каля самых дзвярэй i, скурчыўшыся, палезлi ў праход па адным, а там накiнулiся з лаянкай на нейкую сагнутую цяжарам гадоў старую, на якой, вiдаць, ляжаў клопат кармiць усiх гэтых суровых маладых мужчын. "Ну ты, нябожчыца непахаваная, - крычалi, якой зямля не носiць i ў сябе не забiрае, так ты пра нас дбаеш, седзячы тут без работы? Пасля такой небяспекi, у гэты познi час няма ў цябе чым нас накармiць? Толькi i ведаеш дзень i ночь налiваць неразбаўленым вiном сваю ненажэрную вантробу!" Задрыжаўшы ад страху, старая адказвае пранiзлiвым галаском: "Вам, малойчыкi мае верныя, кармiльцы мае маладзенькiя, удосталь наварана рознай смачнай ежы, усё гатова: хлеба ўволю, вiна ў келiхi паналiвана, гарачая вада памыцца нарыхтавана".

Пасля такiх слоў яны зараз жа распранаюцца i, прапацеўшы перад вялiкiм агнём, абмыўшыся гарачай вадой i нацёршыся алеем, сядаюць за стол, застаўлены багатай ежай.

8. Толькi яны паселi, як раптам з'яўляецца яшчэ большая чарада маладых мужчын, у якiх можна было пазнаць такiх самых разбойнiкаў. I гэтыя таксама прывалаклi здабычу з золата i з сярэбраных манет, посуду i шаўковых, затканых золатам дарагiх вопратак. Яны таксама, асвяжыўшыся мыццём, займаюць месцы на ложах сярод таварышаў, а прыслужваць за сталом даручаюць таму, на каго выпадзе жэрабя. Пасля гэтага пачынаецца жыраванне i папойка! Перапоўненыя мiсы апаражняюцца, вялiкiя боханы хлеба праз момант знiкаюць, а чаркi быццам не маюць дна. Пачынаецца рогат, крыклiвыя спевы, непрыстойныя жарты, зусiм як у фiванскiх лапiфаў - паўчалавекаў, паўзвяроў, кентаўраў...

Тут адзiн з iх, з выгляду дужэйшы за iншых, сказаў: "Мы ўшчэнт разнеслi дом Мiлона Гiпацкага. Мы здабылi многа дабра сваёй адвагай, i нiхто не выбыў з нашага строю, ды яшчэ стала нас цяпер на чатыры пары ног больш. А вы, што хадзiлi ў беоцкiя гарады, вярнулiся аскубенымi i да таго страцiлi Ламаха, сама адважнага нашага атамана. За яго жыццё можна было б смела аддаць усе тыя цюкi, што вы прывалаклi. Загубiла яго ўласная адвага, iмя гэтага слаўнага мужа будзе пастаўлена мiж iмёнаў цароў i знакамiтых палкаводцаў. А вы ўмееце толькi, як зладзеi, дробязь красцi ды па каморках старых бабуль цi па лазнях шнырыць".